Terugblik op vier jaar IBP Vitaal Platteland Zuidwestelijke Delta en lessen voor de toekomst

Binnen het programma speelden drie broedplaatsen een centrale rol. Iedere broedplaats had een eigen thematische focus. De projecten in de Broedplaats Volhoudbare Landbouw waren gericht op het ondersteunen van agrariërs bij hun transitie naar een duurzamere bedrijfsvoering, met focus op biodiversiteit en bodemgezondheid. De Broedplaats Zoet Water ontwikkelde innovatieve oplossingen voor duurzaam waterbeheer en klimaatadaptatie. En de Broedplaats Genieten en Beleven versterkte de identiteit en zichtbaarheid van het landschap, met projecten die natuur, cultuur en recreatie verbinden.

Met 188.000 hectare is de Zuidwestelijke Delta het grootste akkerbouwgebied van Nederland. De basis voor een duurzaam landbouwsysteem is een gezonde bodem. Door te investeren in bodemgezondheid, verbeteren boeren hun opbrengsten en dragen ze bij aan de gebiedsdoelen.

Landbouw is meer dan alleen voedselproductie. Boeren spelen een sleutelrol in het leveren van ecologische diensten zoals het versterken van biodiversiteit, het verbeteren van bodemkwaliteit en het vasthouden van water. Met hun kennis en ervaring kunnen zij actief bijdragen aan oplossingen voor waterbeheer, klimaatadaptatie en natuurherstel.

Een mooi voorbeeld van hoe landbouw en natuur in de praktijk kunnen samenkomen, is het project Landbouw en Openbaar Groen van Wageningen University & Research (WUR). Dit project liet zien hoe functionele agrobiodiversiteit bijdraagt aan natuurdoelen en illustreert hoe landbouw en natuur elkaar kunnen versterken.

De uitdaging is hoe we boeren structureel belonen voor hun ecologische diensten als landschapsbeheerders. Dit vraagt om langetermijnfinanciering en samenwerking met marktpartijen, overheden en kennisinstellingen. Het project Koolstofboeren heeft laten zien dat het kan. In dit project werden agrariërs financieel beloond voor het vastleggen van CO₂ in de bodem. Inmiddels zijn er 30 contracten met marktpartijen afgesloten.

Een ander inspirerend voorbeeld dat nationaal veel belangstelling geniet, is Agricycling. In dit initiatief organiseren boeren zichzelf in coöperaties om organische reststromen te hergebruiken als bodemverbeteraar. Initiatiefnemer Pieter van der Valk legt uit: ‘Door reststromen opnieuw in te zetten, verbeteren we de bodem en sluiten we kringlopen. De ontwikkeling van nieuwe, circulaire verdienmodellen maakt de landbouw minder afhankelijk van externe inputs. Boeren worden onderdeel van de oplossing in plaats van het probleem.’

Gebiedsgericht samenwerken blijft een uitdaging. De ervaringen binnen het IBP laten zien dat interbestuurlijke samenwerking van grote waarde is. Tegelijkertijd onderstrepen ze de noodzaak van een geïntegreerde aanpak om tot innovatieve oplossingen te komen. Door deze lessen mee te nemen, kunnen toekomstige initiatieven effectiever bijdragen aan een vitaal platteland.

Na ruim vier jaar intensieve samenwerking binnen het IBP is het tijd om vooruit te kijken. De Zuidwestelijke Delta was een prachtige proeftuin voor duurzame landbouw en waterbeheer. De geleerde lessen zijn richtinggevend voor toekomstig beleid en gebiedsontwikkeling. Hoe bouwen we hierop voort?

Het IBP heeft laten zien dat de landbouwtransitie niet top-down opgelegd kan worden. Verandering ontstaat door samenwerking, flexibiliteit en betrokkenheid vanuit de praktijk. Hoewel het IBP als programma stopt, blijven de ambities en de doelen overeind. De drie betrokken provincies zetten daarom de samenwerking voort. Daarnaast krijgen diverse projecten een vervolg, bijvoorbeeld via de gebiedsplannen van de provincies.

De volgende stap is het verder integreren van deze werkwijze in beleid en praktijk. Zo profiteren ook toekomstige gebiedsprocessen van deze geïntegreerde aanpak. Daarbij blijft interbestuurlijke samenwerking cruciaal voor het doorbreken van systemische barrières en helpt het bundelen van krachten tussen overheden, boeren en ketenpartners bij het aanpassen van regelgeving en het ontwikkelen van flexibele financieringsmodellen.

De Zuidwestelijke Delta blijft een regio met veel potentie. Door open te staan voor nieuwe perspectieven en slim gebruik te maken van de diversiteit in het gebied, worden de noodzakelijke transities versneld. Inge Hoogerbrugge: ‘Een adaptieve houding waarbij de route flexibel is, maar het einddoel helder blijft, is cruciaal. We moeten continu leren van wat werkt en wat niet, daarop verder bouwen en durven experimenteren.’

De opdracht voor de toekomst is helder: bouw voort op de opgebouwde kennis en het vertrouwen van de afgelopen jaren en blijf samen werken aan een veerkrachtig, duurzaam en toekomstbestendig platteland.

Nu is het tijd om door te groeien. De samenwerking tussen provincies, waterschappen, agrariërs en ketenpartners blijft behouden en wordt versterkt. Het IBP krijgt daarom een vervolgprogramma IBP-light voor de duur van drie jaar. De voortzetting van het kennisplatform staat hierbij centraal: een structurele basis waar partijen kennis blijven delen, experimenteren met nieuwe methoden en gezamenlijk beleid ontwikkelen dat aansluit bij de praktijk. IBP-light wordt getrokken door de Provincies Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant.

Het verder versterken van gebiedsgericht samenwerken is cruciaal voor een veerkrachtige en toekomstbestendige Zuidwestelijke Delta. De lichtere en flexibelere opzet van IBP-light maakt het daarbij mogelijk om sneller in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en innovaties.