Wat maakt de Schelde Delta zo bijzonder?
Imke: ‘De Vlaams-Nederlandse Delta laat vijftig miljoen jaar aan geologische geschiedenis zien. Het is een gebied dat is ontstaan door de wisselwerking tussen land, zee en de getijdenrivier de Schelde. Het verhaal van de Schelde, die haar loop in de geschiedenis een aantal keren heeft verlegd, loopt als een blauwe draad door het gebied. Het is ook een verhaal van ijstijden en schommelingen in de zeespiegel en de mens die in dit gebied in de laatste tweeduizend jaar het natuurlijke landschap omvormde tot een cultuurlandschap. Man-made geology, met een Engels term. Het gebied van de Schelde Delta is al duizenden jaren een Climate Living Lab waarin de mens experimenteert om er te kunnen blijven wonen. Van dit verhaal willen we bewoners en recreanten bewustmaken, onder meer door educatie en toeristische belevingen. Het terugkijken naar het verleden kan bijdragen aan een beter begrip van de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering en zeespiegelstijging.’
In welk opzicht verschilt de Schelde Delta van andere geoparken?
‘Alle geoparken hebben hun eigen unieke geologische geschiedenis. De geologie is bepalend voor de natuur en cultuur van een gebied. Momenteel zijn er 147 geoparken in 41 landen. Veel van deze gebieden bestaan voornamelijk uit massieve bergketens die al heel oud zijn. Daar wonen vanzelfsprekend een stuk minder mensen. Het gebied van de Schelde Delta onderscheidt zich daarvan. Het is een relatief jong, vlak en open gebied. De geologie is hier minder zichtbaar aanwezig en laat zich daardoor minder makkelijk lezen. Maar de geologie en de vormen daarvan aan het oppervlak zijn er wel degelijk. Het is de uitdaging om dit goed beleefbaar te maken en het verhaal te vertellen. Dat kan bijvoorbeeld door het maken van digitale landschapsreconstructies of 3D-animaties. De Schelde Delta is ook een zeer dynamisch gebied dat meerdere malen van gedaante is veranderd door de invloeden van zee, rivier en de mens. Menselijke ingrepen als bedijking, ontbossing en moernering hebben de vorming van het landschap sterk beïnvloed. In die zin maken we een goede kans op de UNESCO Global Geopark-status.’
Hoe ontstond het initiatief om de Schelde Delta als UNESCO Global Geopark te laten aanmerken?
‘Het initiatief ontstond op de Brabantse Wal: een aardkundig waardevol gebied in West-Brabant waar een steilrand de overgang markeert tussen de hoger gelegen pleistocene zandgronden naar de lager gelegen holocene zeekleipolders. De rivier de Schelde speelde een fundamentele rol in het ontstaan van de Brabantse Wal. Doordat de oerschelde daar liep en de sedimenten uitschuurde en afvoerde, ontstond een hoogteverschil. Het was Stichting De Brabantse Wal, Streekorganisatie Brabantse Wal en de provincie Noord-Brabant die de kansen voor het keurmerk van UNESCO Global Geopark voor het gebied zagen liggen. Het gebied werd vervolgens al vrij snel uitgebreid met Zeeland en een deel van de provincie Oost-Vlaanderen en Antwerpen. Dit maakte het verhaal compleet.’
Waarom is het zo belangrijk om die status te verwerven?
‘De UNESCO-status opent deuren. Vergelijk het met een Michelinster voor restaurants. Dankzij de internationale aandacht en mogelijkheden voor wetenschappelijk onderzoek die het UNESCO-label met zich meebrengt, kunnen we de unieke aspecten van het gebied beter uitdragen. We willen graag dat zowel inwoners als bezoekers van de Schelde Delta zich bewust worden van de waarde van het gebied. Er is onder hen nog weinig kennis over de ontstaansgeschiedenis. Ook op toeristisch vlak biedt het kansen. Door het achterland wat meer in the picture te zetten, kunnen we de druk van bijvoorbeeld de Zeeuwse kustgebieden wellicht wat verlichten. Bovendien kunnen we veel leren van het verleden van het gebied.’
In welk opzicht?
‘De Schelde Delta is een kwetsbaar gebied. Al miljoenen jaren vinden er klimaatveranderingen en zeespiegelschommelingen plaats. Koudere en warme periodes wisselen elkaar af. Maar door de mens is dit proces nu versneld. Al duizenden jaren past de mens zich aan dit veranderend klimaat en landschap aan. Dit verleden leert ons veel en biedt inspiratie voor de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering- en adaptatie van vandaag en morgen.’
Wat zijn de voorwaarden voor een UNESCO Global Geopark-status?
‘Een van de voornaamste criteria is dat het gebied wetenschappelijk interessant moet zijn, vooral op geologisch, maar ook op cultuurhistorisch en landschappelijk niveau. De begrenzing en geologische samenhang van het gebied moeten wetenschappelijk worden onderbouwd. En UNESCO vindt het belangrijk dat het geopark ook echt lokaal gedragen wordt. Verder moet het geologisch erfgoed duidelijk beleefbaar zijn. Binnen het geopark wijzen we daarom zogenaamde geosites aan die toegankelijk zijn voor bezoekers. Ter plekke kunnen zij meer informatie over de waarde van deze plekken krijgen. We hebben een groslijst opgesteld met potentiële sites die gezamenlijk het verhaal van de Schelde Delta vertellen. Aan UNESCO moeten we aantonen wat de verschillende sites samen zo waardevol maakt.’
Kunt u wat voorbeelden van geosites noemen?
‘Jazeker! Denk bijvoorbeeld aan Groeve Boudewijn op de Brabantse Wal. Hier vertelt de gelaagdheid in de ondergrond veel over de geologische geschiedenis. Of de Kaloot aan de noordzijde van de Westerschelde bij de Vlissingse Sloehaven. Dit strand staat bekend om de grote diversiteit aan fossielen die langs de vloedlijn gevonden worden, zoals schelpen, walvisbotjes, haaientanden en roggenstekels. Het duinlandschap van de Kaloot is voortdurend in beweging, waardoor hier naast fossielen ook interessante geomorfologische processen voorkomen. Denk ook aan het Verdronken Land van Saeftinghe in Oost-Zeeuws-Vlaanderen: ooit een oudlandpolder met klei en veen met vruchtbare landbouwgrond, dorpjes en zelfs een kasteel. Tegenwoordig is dit natuurgebied en aardkundig monument het meest uitgestrekte brakwater schorren- en slikkengebied in West-Europa, waar natuurlijke processen ongestoord verlopen. In Oost-Vlaanderen zijn kronkelwaardruggen, dat zijn sporen van van bochtveranderingen, te vinden binnen oude Scheldemeanders. Je ziet dit terug in de vorm van het licht glooiende landschap. In de provincie Antwerpen wordt in groeve Rumst tot op de dag van vandaag actief klei gewonnen voor de baksteenindustrie. Deze klei is ongeveer 35 miljoen jaar oud en gevormd in een tijd dat het gebied nog een diepe tropische zee was.’
Waar staan we in het verkrijgen van het UNESCO Global Geopark-label?
‘UNESCO vindt het belangrijk dat alle partijen in het gebied “mee” zijn. Daarom besteden we veel aandacht aan het creëren van draagvlak, juist omdat het geopark zo’n groot gebied beslaat. Alleen samen kunnen we de juiste vervolgstappen zetten. Eind november kwamen zo’n zeventig partijen – denk aan gemeenten, onderwijsinstellingen, kennisinstituten, musea, bedrijven en organisaties – in Antwerpen bijeen voor de ondertekening van een intentieverklaring. Daarmee geven zij aan hun medewerking te verlenen aan de verdere vormgeving van het geopark. De provincies Zeeland, Noord-Brabant, Oost-Vlaanderen en Antwerpen en de EGTS Linieland van Waas en Hulst ondertekenden de samenwerkingsovereenkomst. Zij nemen het voortouw en werken met een Vlaams-Nederlandse wetenschapskamer aan een zogenoemd bidbook dat we eind 2021 bij UNESCO indienen. De verwachting is dat de Schelde Delta in 2023 officieel de status van UNESCO Global Geopark zal ontvangen. We maken een goede kans, maar er moet nog een hoop gebeuren in de aanloop ernaartoe!’
De Schelde Delta beslaat een oppervlakte van 5.500 km2. Er wonen maar liefst anderhalf miljoen mensen, verdeeld over twee landen, vier provincies en ruim zestig gemeenten. Onderstaande video geeft meer informatie over de totstandkoming van Geopark Schelde Delta. Benieuwd naar mogelijkheden om bij te dragen? Op scheldedelta.eu vindt u meer informatie over dit unieke gebied. Het schetst de ambitie en de weg naar de status van UNESCO Global Geopark. U kunt ook contact opnemen via info@scheldedelta.eu.
