Christine: ‘Nergens in Europa vinden we een estuarium waar zoveel grote rivieren uitmonden in zee als in de Rijn-, Maas- en Scheldemonding. Het is van oorsprong een enorm dynamisch systeem waar geulen, zandplaten en slikken ruim plek hadden en daarmee een belangrijk leefgebied voor vissen, vogels en bijzondere natuur boven én onder water vormde. In de afgelopen eeuw is het natuurlijke patroon van de wateren veranderd door menselijke ingrepen. Het is nu een netwerk van drukbevaren routes en de wateren zijn van groot economisch belang, onder meer voor scheepvaart, zoet water, visserij, recreatie en toerisme.
In de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) werken de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) samen met regionale partijen. Doel van het investeringsprogramma is het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit en het versterken van de natuur. Dat is ook van belang voor onze veiligheid, leefbaarheid en economie. De PAGW wordt uitgevoerd in vier gebieden, waar de Zuidwestelijke Delta er een van is. Rijkswaterstaat, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en Staatsbosbeheer voeren de afgesproken maatregelen uit. De PAGW is gestart in 2018 en loopt door tot 2050. Kijk voor meer informatie op de website van de PAGW.
Uniek leefgebied
‘De aanleg van de Deltawerken heeft mensen veiligheid geboden en maakte economische ontwikkelingen mogelijk. Maar de Deltawerken kennen ook een schaduwzijde. De natuurlijke processen zijn door de aanleg van de dammen en de dijken verstoord en leefgebied dat typerend is voor de Delta is verloren gegaan. De afsluiting van de wateren had ook gevolgen voor de waterkwaliteit in de grote wateren’ legt Christine uit. ‘Vanwege de bijzondere internationale waarde van biodiversiteit zijn binnen de Europese Unie afspraken gemaakt over de waterkwaliteit en de bescherming van planten en dieren. Deze afspraken zijn uitgewerkt in de Kaderrichtlijn Water en Vogel- en Habitatrichtlijn (het kader voor Natura 2000). De PAGW richt zich op het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit en de biodiversiteit door systeemherstel. Daarmee draagt het programma bij aan de realisatie van de doelen van KRW en Natura 2000.’
De PAGW-maatregelen zijn gericht op het behouden, herstellen en vergroten van leefgebied dat van nature voorkomt in een dynamisch systeem.
Systeemherstel
‘De PAGW richt zich op het systeemherstel. We doen dit bijvoorbeeld door waar mogelijk verbindingen terug te brengen tussen de grote wateren en de kleinere binnendijkse polder- en kreeksystemen. Waar mogelijk brengen we de werking van natuurlijk processen zoals eb en vloed terug. Daardoor ontstaan weer zoet-zout overgangen en wordt de uitwisseling van voedingsstoffen en sediment mogelijk. De systeemmaatregelen zijn erop gericht om de abiotiek, de basislaag van het landschap, te herstellen zodat de biotiek, de planten, dieren, schimmels en bacteriën onder water en op land, zich kan ontwikkelen. De PAGW-maatregelen zijn gericht op het behouden, herstellen en vergroten van leefgebied dat van nature voorkomt in een dynamisch systeem zoals intergetijdengebieden, schorren, slikken, flauwe oevers en eilanden.’
Streefbeeld 2050 met een doorkijk naar 2100
‘Om richting te geven aan de ambitie van de PAGW wordt een ecologisch streefbeeld opgesteld voor de Rijn-, Maas- en Scheldemonding,’ vertelt Christine. ‘Er wordt inzichtelijk gemaakt wat een ecologisch veerkrachtig en klimaatrobuuste delta nodig heeft. Op basis van dit inzicht wordt een Streefbeeld voor 2050 opgesteld. Hierin laten we zien hoe wij als mens in een gezonde én veilige delta klimaatbestendig kunnen wonen en werken. Het streefbeeld kan helpend zijn bij het nemen van besluiten over de juiste maatregelen. Eind 2024 hopen we het eindproduct te presenteren. Het streefbeeld biedt een mooie basis om het gesprek over een veilig, economisch aantrekkelijk én ecologisch gezonde delta met elkaar te kunnen voeren.’
Het streefbeeld biedt een mooie basis om het gesprek over een veilig, economisch aantrekkelijk én ecologisch gezonde delta met elkaar te kunnen voeren.
Samenwerking
‘De samenwerking tussen de uitvoerende organisaties in de PAGW, Rijkswaterstaat, RVO en Staatsbosbeheer is positief,’ vertelt Christine. ‘Er is een grote diversiteit aan kennis aanwezig en door samen te werken verrijken we elkaars inzichten. Natuurlijk worden ook experts vanuit de diverse kennisinstituten bij het werken in de PAGW betrokken en werken we nauw samen met collega’s die ook bij andere organisaties werken aan KRW en Natura 2000. Waar dit kan en wenselijk is zoeken we verbinding met andere programma’s en gebiedsprocessen zoals de Provinciale Programma’s voor het Landelijk Gebied, Hoogwaterbeschermingsprogramma en Programma Natuur. En voor de Westerschelde, als Nederlands deel van het Schelde-estuarium, ook grensoverschrijdend met Vlaanderen. Het is een forse, uitdagende opgave!’
Aan de slag in de Zuidwestelijke Delta
Eind 2022 is in de 3e tranche van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) ruim € 50 miljoen gereserveerd voor vier PAGW-initiatieven in de Zuidwestelijke Delta. Ook lopen er nog projecten en activiteiten die in eerdere tranches opgestart zijn. Wat is de voortgang?
Getij Grevelingen
Het doel van het project is om beperkt getij terug te brengen in de Grevelingen om zo de ecologische waterkwaliteit en de onderwaternatuur te verbeteren. Op 8 mei 2023 is de eindrapportage van de Taskforce Getij Grevelingen door Rijkswaterstaat aan het ministerie van IenW opgeleverd. Daaruit bleek dat het ecologisch systeem van de Grevelingen alleen structureel kan worden verbeterd door de herintroductie van beperkt getij via een doorlaatmiddel. Dit vraagt meer budget dan nu is gereserveerd. Besluitvorming over het vervolg van het project wordt voorzien na aantreden van een nieuw kabinet.
Zandsuppletie Galgeplaat en slikken van de Dortsman
De suppletie van de Galgeplaat is opgenomen in de 2e tranche van de PAGW. Door zandhonger en zeespiegelstijging worden de zandplaten in de Oosterschelde kleiner en de getijgeulen ondieper. Om de platen in stand te houden is een zandsuppletie nodig. In juni 2022 is de planuitwerkingsfase gestart. Naar verwachting is het definitief ontwerp eind 2024 klaar. Daarna volgt de vergunningaanvraag, waarna in 2026 en 2027 de aanleg van de suppletie kan plaatsvinden.
Zandhonger kom Oosterschelde
Het inrichtingsproject Zandhonger Kom Oosterschelde is ook een zandsuppletie om de intergetijdengebieden van de Oosterschelde in stand te houden. Dit project past in de reeks andere zandsuppleties in de Oosterschelde. De planuitwerking begint vanaf 2025, na afronding van de planuitwerkingsfase van de zandsuppletie Galgeplaat en de slikken van de Dortsman.
Preverkenning Vis en Vogels
De preverkenning Vis en Vogels in de Zuidwestelijke Delta is een overkoepelend onderzoek naar mogelijkheden om populaties vis en vogels in de Zuidwestelijke Delta duurzaam in stand te kunnen houden. Hierbij worden alle grote wateren in verbinding bekeken. Het plan van aanpak voor de preverkenning is bijna klaar en de preverkenning is gestart. Er zijn diverse werkgroepen aan de slag met de thema’s vis, vogels en systeem. De preverkenning loopt door tot in 2026.
Preverkenning Veerse Meer
De preverkenning Verbeteren water- en bodemkwaliteit Veerse Meer is een onderzoek naar de maatregelen die nodig zijn om de ecologische waterkwaliteit en oevergebonden natuur van het Veerse Meer duurzaam op orde te brengen. Rijkswaterstaat werkt aan het voorbereiden van de preverkenning. Op dit moment wordt er gewerkt aan het plan van aanpak. De intentie is om begin 2025 met de preverkenning te starten.
Pilot Schorer- en Welzingepolder
Deze pilot heeft als doel om stakeholders en overheden te laten samenwerken aan integrale gebiedsconcepten. Hierbij worden de structurerende keuzes van Water en Bodem Sturend en de gebiedsplannen van het NPLG gecombineerd met robuuste en veerkrachtige natuur, duurzame landbouw en klimaatbestendige waterveiligheid. Dit vormt een belangrijke eerste stap richting grootschaliger gebiedsconcepten. Op 13 maart vond de startbijeenkomst plaats.
Preverkenning Biesbosch Rijn-Maasmonding (BRM)
De preverkenning Biesbosch Rijn-Maasmonding onderzoekt hoe de natuur en de ecologische waterkwaliteit in het gebied verbeterd kan worden. En welke maatregelen nodig zijn om een robuust en veerkrachtig ecosysteem te ontwikkelen. De ecologische systeemanalyse is recent afgerond. De ecologische systeemanalyse is recent afgerond. De samenvatting van deze analyse lees je via deze link. Ben je benieuwd naar het volledige rapport? Dat lees je via deze link. Het vervolg is het opstellen van de ecologische systeemopgave en toekomstperspectief om te komen tot een overzicht van mogelijke maatregelen en vervolgstappen. De preverkenning duurt ten minste tot eind 2024.
