Drie icoonprojecten
Het Vlaams-Nederlands samenwerkingsplatform Deltavraagstukken heeft drie icoonprojecten benoemd om via wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek te werken aan een klimaatbestendige en leefbare delta. De icoonprojecten voor de grensoverschrijdende delta zijn:
- Innovatieve Waterkerende Landschappen.
- Circulaire industrie in de brede North Sea Port regio.
- Meervoudig gebruik van de infrastructuur op de Noordzee.
Dit artikel gaat over de Innovatieve Waterkerende Landschappen en de drie projecten die daaronder vallen.
Intensief samenspel
‘In de drie icoonprojecten werken overheden, ondernemers, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties en inwoners intensief met elkaar samen,’ vertelt Jouke Heringa van de HZ University of Applied Sciences namens het Vlaams-Nederlandse platform. ‘Regionale kennisinstellingen zoals de HZ, de UCR, het NIOZ, Scalda en de WUR zijn als projectpartners betrokken via onderzoekers en studenten. Via kennisontwikkeling denken we samen na over mogelijke oplossingen en welke stappen daarvoor nodig zijn. Dat kan alleen door een intensief samenspel tussen alle partijen én als ze meteen vanaf de start betrokken zijn. Door in alle projectfases mee te programmeren, mee uit te voeren en idealiter mee te financieren, zal nieuwe kennis het meeste maatschappelijke rendement opleveren.’
Maatschappelijk draagvlak
‘Sociale innovatie is een belangrijk element binnen de aanpak van de icoonprojecten. Innovaties kunnen alleen succesvol zijn als er draagvlak voor is,’ vervolgt Jouke. ‘Daarom werken bij de onderzoeken wetenschappers mee vanuit zowel technische en ecologische als sociale en economische vakgebieden. Binnen experimentele en digitale proeftuinen ontwikkelen we nieuwe onderzoeks- en demonstratieprojecten. Een proeftuin is een ideaal platform waarin instellingen, bedrijven, overheden, studenten en inwoners met elkaar in gesprek gaan over ideeën en best practices. Zij denken hierin samen na over hoe je tot innovatieve oplossingen kan komen die op een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak kunnen rekenen.’
Icoonproject Innovatieve Waterkerende Landschappen
Het icoonproject Innovatieve Waterkerende Landschappen heeft als doel een nieuwe visie en aanpak te ontwikkelen voor een klimaatbestendige kustverdediging in de Vlaams-Nederlandse delta. Ook onderzoekt de icoongroep (het projectteam) combinaties van veiligheid, natuurontwikkeling en andere gebruiksfuncties in waterkerende landschappen. Denk hierbij aan het kweken van voedsel uit zeeën en zilte teelten.
Drie projecten dragen bij aan de kennisontwikkeling: 1. Werken met waterlandschappen, 2. Klimaatadaptieve Waterkerende Landschappen – Voor een leefbare Oosterschelde en haar gemeenschappen – en 3. Samen leren over de weg naar dynamische dijklandschappen: een casestudie in de Westerschelde. De icoongroep is hierbij een learning community. Zij wisselen hun ervaringen uit om zo samen tot nog betere innovatieve oplossingen te komen.
Bij alle drie de projecten is het Wereld Natuur Fonds (WWF) betrokken als actieve partner. Bas Roels: ‘Als WWF zien we waterkerende landschappen als de weg naar de toekomst. Een toekomst waarin we met de natuur als bondgenoot werken aan een veilige en welvarende delta. We zijn dan ook blij dat we nu volop verder kunnen met de projecten.’
Uitwerking handelingsperspectieven Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050
De opgaves en de aanpak van het icoonproject Innovatieve Waterkerende Landschappen en de drie projecten die eronder vallen zijn een uitwerking van drie handelingshandelingsperspectieven uit de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050. Het gaat hierbij om: Dynamische dijkzones, Vitaal polder- en krekenlandschap en Rijke platen, slikken en schorren. Binnen het icoonproject wordt het gesprek hierover gestart met bewoners, bedrijven en experts en kennis ontwikkeld om samen te bepalen wat verdere stappen kunnen zijn. De handelingsperspectieven uit de Gebiedsagenda zijn ervoor bedoeld te inspireren om concreet (verder) te werken aan een klimaatrobuuste Zuidwestelijke Delta.
Project 1: Werken met Waterlandschappen
‘Het project Werken met Waterlandschappen is begin dit jaar gestart en onderzoekt nieuwe verdienmodellen voor de (natuurlijke) inrichting van overgangszones van land en water in zoete wateren en estuaria,’ vertelt Joost Stronkhorst, lector Building with Nature, HZ University of Applied Sciences. ‘De nadruk ligt hierbij op het landschap achter de dijk en het hergebruik van slib in drie gebieden: de Noord-Hollandse IJsselmeerkust (Living Lab Koopmanspolder) en de estuaria in de Zuidwestelijke Delta en Eems-Dollard (Living Lab Waterkerende landschappen). Via bootcamps en Living Labs zoeken we naar win-winsituaties voor recreatie, landgebruik en waterbouw die tegelijk de kwaliteit van de natuur en de klimaatbestendigheid versterken.’
‘Op 14 en 15 oktober 2021 organiseerden we het eerste werkatelier van Living Lab Waterkerende landschappen, in het Kustlaboratorium van Waterdunen,’ vervolgt Mascha Dedert, programmamanager bij de Zeeuwse Milieufederatie en onderzoeker bij de HZ. ‘Dit nieuwe natuur- en recreatiegebied bij Breskens was een week ervoor officieel geopend. De deelnemers kregen een rondleiding door het gebied, een mooi voorbeeld waar waterveiligheid, recreatie, natuurbeheer en -ontwikkeling samenkomen. Ook waren er presentaties over onder meer maatschappelijke businessmodellen van waterkerende landschappen en de exploitatie van de Dubbele Dijk langs de Eems-Dollard. En ging de groep op een extra veldbezoek naar Het Zwin. Als uitkomst van de tweedaagse spraken de deelnemers af ontwerpend onderzoek te gaan doen naar maatschappelijke businessmodellen op een aantal locaties in Groningen en Zeeland.’
Joost: ‘De eerste bootcamp van Werken met Waterlandschappen vond plaats op 16 november 2021. Dertig professionals van bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden kwamen online bijeen. Ze deelden kennis uit de Living Labs, luisterden naar twee inspirerende keynotes en discussieerden met ondernemers over relevante onderwerpen voor Werken met Waterlandschappen. We behandelden drie thema’s: het hergebruik van slib, exploitatierechten op het water en kwantificering van effect en impact. De projectpartners Deltares, HZ University of Applied Sciences en Wageningen UR organiseerden het werkatelier en de bootcamp, mede namens de overige partijen van Werken met Waterlandschappen. We zijn blij dat het project, ondanks de coronaontwikkelingen goed op stoom is gekomen.’
Wil je meer weten? Of het beeldverslag bekijken van het eerste werkatelier? Kijk dan op de website van het project https://www.waterlandschappen.nl/.
Looptijd: 1 maart 2021 – 1 maart 2025
Project 2: Klimaatadaptieve Waterkerende Landschappen - Voor een leefbare Oosterschelde en haar gemeenschappen
Philip Drontmann van de Kenniscommunity Oosterschelde: ‘Aan de randen van de Oosterschelde komt alles samen. De toekomst van de Oosterschelde wordt bepaald door hoe we met deze uitdagingen omgaan, voor de dijken, op de dijken en achter de dijken. Zaak is die uitdagingen in samenhang aan te pakken. Dat kan door de randen van de Oosterschelde te zien als een brede zone, een (klimaat) adaptief waterkerend landschap en een duurzame leefomgeving.’ Doel van het project is om gebiedsgericht en samen met lokale stakeholders, gebruikers en experts nieuwe kennis, concepten en bouwstenen voor brede waterkerende landschappen te ontwerpen met meerwaarde voor natuur, recreatie en voedselproductie en op de lange termijn meer veiligheid.
Philip: ‘Hiermee kunnen we ons tijdig aanpassen aan de stijgende zeespiegel, ontwikkelen we zoveel mogelijk meerwaarde voor een veerkrachtige delta en vergroten we de leefbaarheid in en rondom de Oosterschelde. We werken toe naar de oprichting van drie gebiedscoalities, die na het project zelf aan de slag gaan met verdere kennisontwikkeling en de gevonden oplossingen.’ Het gaat hierbij om 1. Schouwen-Duiveland (zone Zierikzee-Watersnoodmuseum-Bruinisse), 2. Noord-Beveland (zone Oosterscheldekering-Colijnsplaat/Kats), 3. De Banjaard voor de kust van Schouwen. ‘Ook ontwikkelen we onder meer een agenda met kennis- en innovatievragen. Die brengen we in voor de herijking van de Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta. Verder maken we een atlas met conceptuele ideeën voor klimaatadaptieve waterkerende landschappen aan de randen van de Oosterschelde.’
‘Als Kenniscommunity Oosterschelde willen we een voorbeeld zijn van sociale innovatie. Laten zien en ervaren hoe we in complexe vraagstukken voortgang kunnen boeken. Speciale aandacht besteden we aan de studenten die meedoen. Door mee te denken over de complexe uitdagingen voor de Oosterschelde ontwikkelen ze hele relevante vaardigheden. We hopen dat ze daarna met open armen ontvangen worden door de partners als nieuwe medewerkers.’
Looptijd: 1 september 2021 – 1 september 2023
Project 3: Samen leren over de weg naar dynamische dijklandschappen: een casestudie in de Westerschelde
Dit project onderzoekt combinaties van Building with Nature-oplossingen met andere gebruikersfuncties en neemt de Westerschelde als studiegebied. Deze Building with Nature-oplossingen maken slim gebruik van natuurlijke processen, zoals landophoging door schorvorming. Dit vraagt wel meer ruimte dan bij de bouw van een dijk. In de oplossingen wordt namelijk de ruimte voor of achter de dijk gebruikt. Zo kunnen in de toekomst brede dynamische dijklandschappen ontstaan die op de lange termijn niet alleen meer veiligheid bieden, maar ook plek voor lokale ontwikkelingen.
‘Via een dialoog met ondernemers en bewoners van het Grenspark Groot Saeftinghe, de streekholders, en betrokken overheden en kennisinstellingen gaan we aan de slag met de vraagstukken uit de grensregio en mogelijke scenario’s voor de toekomst,’ licht Richard Rozemeijer van provincie Zeeland toe. ‘Als Grenspark werken we graag en nauw samen met de streekholders. Concreet werken we toe naar een toekomstbeeld voor een locatie die voor iedereen logisch en passend is. In de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050 staan de ambities. Ik ben benieuwd hoe de streekholders hun eigen ambities en belangen een plek kunnen geven in het dijklandschap van de toekomst, passend bij de verschillende scenario’s van klimaatverandering. Naar elkaar luisteren en kennis uitwisselen is essentieel voor een volhoudbaar landschap.’
Tjeerd Bouma, onderzoeker bij NIOZ/UU en lector bij de HZ: ‘Binnen het project focussen we sterk op het bredere draagvlak en willen erachter komen hoe de Zeeuwse bevolking denkt over klimaatverandering en dynamische dijklandschappen en hoe die met elkaar in te vullen. Dat doen we onder andere door via een mobiele marktkraam met voorbijgangers in gesprek te gaan over het klimaat en dijklandschappen. Verder rapporteren we over de toepasbaarheid van dijklandschappen in relatie tot waterveiligheid in combinatie met andere passende gebruiksfuncties en het tegengaan van klimaatgevolgen, voor verschillende gebiedssituaties. Ik ben erg benieuwd wat deze studie ons gaat leren over hoe de Zeeuwse bevolking denkt over het gebruik van ruimte langs de dijken om Zeeland langer veilig te kunnen houden, en wat technisch gezien de voor- en nadelen van de verschillende oplossingen zijn.’
Looptijd: 1 september 2021 – 1 september 2023
Criteria voor icoonprojecten
Het Vlaams-Nederlands samenwerkingsplatform Deltavraagstukken heeft criteria geformuleerd voor icoonprojecten:
- Uitgangspunt is de maatschappelijke opgave rondom klimaatverandering, zeespiegelstijging, energie en voedsel.
- Nauwe betrokkenheid van overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en belangenpartijen en inwoners is nodig.
- Integrale duurzaamheid: de opgave benaderen we vanuit een bredere context en meerdere doelen en belangen.
- Interdisciplinair: vanuit verschillende vakgebieden onderzoeken we. We kijken zowel naar technische als sociaaleconomische aspecten, cultuur en wetgeving.
- Systeembenadering: we nemen het systeem als geheel als uitgangspunt.
- De aanpak is altijd grensoverschrijdend en neemt de opgaven in de Vlaamse-Nederlandse regio als startpunt.
