Maatschap Meulwaeter is een biodynamisch landbouwbedrijf van de familie Van Hootegem in Kruiningen. Het bedrijf beschikt over een perceel van 25 hectare op een kreekrug met zoet grondwater. Maar de grond is te kleiig om zoet grondwater op een diepte van 5 tot 6 meter te kunnen onttrekken. De zoetwatervoorraad was er dus al wel, alleen moesten ze een manier vinden om daarvan te kunnen profiteren.
De waterhouderij
Wateronderzoeksinstituut KWR adviseerde na een theoretische verkenning een systeem dat bestaat uit een samengesteld peilgestuurd regelbaar drainagesysteem, met ondiepe waterafvoer en -toevoer (Drain) en diepe opslag (Store). ‘We noemen dit systeem de waterhouderij,’ vertelt Alex van Hootegem, eigenaar van Meulwaeter. ‘Het werkt twee kanten op. In tijden van neerslag vangen we het water op in het drainagesysteem. Daarna wordt het water op twintig meter diepte ingebracht. Daar zit al een zoetwaterbel. In de zomertijd werken we andersom. Dan pompen we het water op van zo’n 14 meter diepte om het vervolgens via drainagebuizen over het veld te verdelen. Door het water vanaf onderen toe te dienen, gaat er geen water verloren door verdamping. Dit is ook beter voor de planten. Met traditionele beregening ben je eigenlijk altijd te laat. Je gaat pas beregenen als het te droog is. Wij kunnen er nu voor zorgen dat het grondwater op peil blijft. Op deze manier besparen we tijd, energie, aandacht en geld.’ Omdat Meulwaeter een biodynamisch landbouwbedrijf is, bevat het geoogste water geen bestrijdingsmiddelen.
Urgenda was op bezoek bij Maatschap Meulwaeter tijdens de Regiotour Zuidwestelijke Delta. Bekijk hieronder de video.
Aanleg systeem en start onttrekking zoet water
Het systeem zou in het najaar van 2019 starten met het oogsten van hemelwater en het infiltreren daarvan in de diepere ondergrond. Helaas trad er vertraging op bij de aanleg, waardoor het systeem pas laat in het erg droge voorjaar van 2020 werd opgeleverd. Maatschap Meulwaeter had schreeuwend behoefte aan irrigatiewater. Daarom werd besloten te starten met het onttrekken van zoet water uit de ondergrond en dit water toe te dienen aan de bodem. De verwachting was dat door subirrigatie op ongeveer een meter beneden maaiveld een deel van het water door de werking van de bodem en zuigspanning van de plantenwortels beschikbaar zou komen voor het gewas. Maar een eerste ervaring leerde dat je een vochtachterstand niet zomaar goedmaakt. De bodem was door het droge voorjaar zo droog dat er veel water moest worden toegediend om het grondwaterpeil tot drainniveau te verhogen.
Conclusies DrainStore-onderzoek
In totaal is er tijdens de zomer van 2020 42.000 m3 grondwater onttrokken en via subirrigatie toegediend. Het gewas, peen, kon daardoor pas laat profiteren van de betere vochtsituatie in de bodem, terwijl de zomer in het algemeen niet erg droog was. Teun van Dooren, onderzoeker bij KWR: ‘We stelden hierdoor geen eenduidig positief opbrengsteffect vast. Wel bleek gedurende de zomer dat het vochtgehalte aan het oppervlak daadwerkelijk verhoogd was. Het systeem werkte dus wel, maar was te laat op vlieghoogte. Een belangrijke les uit het DrainStore-onderzoek in vergelijking met andere zoetwaterprojecten in Zeeland is dat de toe te passen techniek vooral bepaald wordt door de lokale omstandigheden. Zoals bodemopbouw, bestaande (ondergrondse) zoetwatervoorraad en specifieke wensen van de teler.’
In de winter van 2020/2021 is het water opgevangen en geïnfiltreerd naar de diepere ondergrond om de zoete grondwatervoorraad aan te vullen. Daarmee is 15.000 m3 hemelwater geoogst. Teun: ‘Deze manier lijkt niet duurzaam, want het suggereert dat er netto 27.000 m3 is ingeteerd op de voorraad na de hele cyclus van onttrekking en infiltratie. Maar uit monitoring blijkt dat de zoete grondwatervoorraad rond de infiltratie- en onttrekkingsputten niet meetbaar is gewijzigd. De verklaring hiervoor is dat maar een deel van de toegediende 42.000 m3 beschikbaar komt voor het gewas en een groot deel, ondanks de kleiige bovenste bodemlaag, weer terug de diepere ondergrond inzijgt en de zoete grondwatervoorraad aanvult. Het water circuleert dus vooral tussen diep en ondiep, zonder netto verlies. We concluderen dat het systeem de mogelijkheid biedt de eigen zoetwatersituatie te verbeteren. DrainStore hoort daarmee thuis in de lijst van mogelijke zoetwateroplossingen.’
We moeten zorgen dat we water conserveren. Dat elke druppel water die valt, in de ondergrond terecht komt en niet in de sloot die afvoert op de Westerschelde.
Proeftuin Zoet Water
Het project DrainStore is onderdeel van de Proeftuin Zoet Water. De Proeftuin richt zich op kennisontwikkeling over zoet water. Overheden en gebruikers, met name agrariërs, onderzoeken hoe de beschikbaarheid van zoet water kan worden vergroot, door bijvoorbeeld efficiëntere opslag van neerslag. En hoe de zoetwatervraag kan worden verminderd door innovatiever gebruik.
Alex: ‘Ik ben blij dat de proeftuin er is. We hebben in Zeeland te maken met verzilting en dat is een reëel probleem. Als we alleen zilte gewassen gaan kweken, is driekwart van de productie in Zeeland weg. Dat is niet verstandig. We moeten zorgen dat we water conserveren. Dat elke druppel water die valt, in de ondergrond terecht komt en niet in de sloot die afvoert op de Westerschelde. Dat betekent keuzes maken en innovatief denken vanuit ondernemers, maar ook vanuit de provincie, het waterschap en de gemeenten. Ons systeem biedt de mogelijkheid om de zoetwatersituatie duurzaam sterk te verbeteren. De komende jaren gaan we ervaring opdoen en ontdekken op welke manier we het systeem optimaal kunnen inzetten. Het klimaat verandert en dat is een onzekere factor waar we mee moeten dealen. Het enige wat wij kunnen doen is ons landbouwsysteem robuust maken.’
Meer weten?
Wil je meer weten over het project DrainStore? Je kunt het eindrapport inzien op De bibliotheek van KWR (kwrwater.nl). Wil je meer weten over de Proeftuin Zoet Water? Bekijk dan de website van Provincie Zeeland I Proeftuin zoet water.
