Terugblik: Werkconferentie Zuidwestelijke Delta 2022

Werkconferentie Zuidwestelijke Delta brengt nieuwe ideeën, plannen en samenwerkingen

Ruim honderd betrokkenen kwamen op 30 juni bij elkaar in Gebouw-T in Bergen op Zoom om mee te denken over de toekomst van de Zuidwestelijke Delta. Onder leiding van dagvoorzitter Jan Jaap In der Maur ontstond een inspirerende en geslaagde dag, die de aanzet gaf tot nieuwe ideeën, plannen en samenwerkingen!

De rode draad van de werkconferentie luidde: wat kunnen we nu doen om straks voorbereid te zijn op de toekomst? Met die vraag gingen we aan de slag via een paneldiscussie, workshops vanuit de handelingsperspectieven van de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050 en een afsluitende keynote van Paula Schot en Jouke Heringa over het Living Lab Schouwen-Duiveland.

Hoe ziet jouw favoriete plek er over 50 jaar uit?

Als aftrap vroeg de dagvoorzitter alle deelnemers via Google Maps hun favoriete plekken in de Zuidwestelijke Delta op te zoeken en zich voor te stellen hoe die er over 50 jaar uitzien. Bestaat die plek dan nog? Is de Zuidwestelijke Delta in 2050 klimaatbestendig, zoals de ambitie luidt? Een deel van de zaak aarzelde: de ambities zijn zo groot, krijgen we dat op tijd voor elkaar? Zijn we echt in staat op de lange termijn de zeespiegelstijging het hoofd te bieden? Anderen waren stelliger: we zullen wel moeten! En: met alle aanpassingen die in de loop der jaren al in de delta zijn gedaan, gaan we dit ook voor elkaar krijgen.

Plenaire start

Na de aftrap interviewde Jan-Jaap Hagar Roijackers, voorzitter van het Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta en gedeputeerde van provincie Noord–Brabant, en Paul de Beer, Manager Programma Zuidwestelijke Delta. Hagar reageerde eerst op de reacties uit de zaal over het behalen van de ambitie van de Zuidwestelijke Delta. Gaat dat lukken? ‘Ja, we zullen inderdaad wel moeten. De klimaatverandering komt keihard op ons af. Dus dan moeten we of ons aanpassen op wat er op ons afkomt of we gaan ons voorbereiden en houden hier nu al rekening mee in de keuzes die we maken.’

De ambitie van de Zuidwestelijke Delta werd als animatie getoond op het grote scherm. Voor Hagar verbeeldde dit mooi wat er op dit moment gebeurt. ‘Gebiedsprocessen integreren, samen met bewoners en ondernemers een verhaal creëren en zo iets opbouwen waar we trots op zijn. Trots op de delta en op de innovatie en techniek waarmee we aan de slag gaan, zoals we dat ook hebben gedaan na de watersnoodramp in 1953.’

Deltacommissaris Peter Glas en Anita Pijpelink, gedeputeerde van provincie Zeeland en lid van het Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta, konden niet aanwezig zijn op de werkconferentie. Via onderstaande video geven zij hun visie op de ambitie van de Zuidwestelijke Delta. Peter Glas: ‘Denk na wat je kunt doen in je eigen omgeving.’ Anita Pijpelink roept op: ‘Laten we nu in actie komen, zodat we klaar zijn als de zeespiegel stijgt.’

Aan Paul de Beer vroeg Jan-Jaap: hoe gaan we die volgende stap zetten om de ambitie van de Zuidwestelijke Delta te bereiken? ‘Allereerst door inwoners erbij betrekken,’ benadrukte Paul. ‘Vandaag zijn we voornamelijk met professionals aan de slag, maar je kunt deze beweging alleen maken als iedereen begrijpt waarom we die maken en wat dat betekent, ook voor ieders rol en inzet. Ik ben trots op alle plannen en onderzoeken die vandaag al de revue zijn gepasseerd, er lopen al zoveel mooie acties! Het is nu van belang dat verder te vertalen om steeds meer groepen erbij te betrekken.’

Er werken al veel partijen vol energie aan programma’s, pilots en projecten in de Zuidwestelijke Delta. En die zetten we graag in de spotlights! Benieuwd naar een greep uit deze projecten? Bekijk de video!

Uitreiking onderzoek Toerisme en vrijetijdsgedrag in de Zuidwestelijke Delta

Als afsluiting van het plenaire ochtendprogramma overhandigden Janique Huijbregts, ANWB Regiomanager Zuid en Diana Korteweg Maris van HZ Kenniscentrum Kusttoerisme het onderzoek Toerisme en vrijetijdsgedrag in de Zuidwestelijke Delta aan Hagar. Het onderzoek geeft inzicht in toekomstige behoeften en kansen om recreatie nadrukkelijker een positie te geven in de gebiedsopgaven uit de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050. Als aanbeveling biedt het onderzoek negen handvatten aan belanghebbenden en roept op om kansen te benutten.

Wil je meer weten? Lees dan het interview met Janique en Diana!

V.l.n.r.: Janique Huijbregts (ANWB), Hagar Roijackers (voorzitter Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta) en Diana Korteweg Maris (HZ Kenniscentrum Kusttoerisme)

Paneldiscussie

Onder leiding van dagvoorzitter Jan-Jaap In der Maur gingen het panel en de zaal in gesprek over de Zuidwestelijke Delta van de toekomst, wat we nu ervaren in onze regio en samen kunnen doen, de rol van kennis en de kracht van gebiedsgericht werken. Elk panellid introduceerde een relevant thema via een elevator pitch. Paul de Beer was side-kick.

Het panel bestond uit:

Lilian van den Aarsen, directeur Staf Deltacommissaris
Loes Meeuwisse, burgemeester gemeente Noord-Beveland
Hans Peter Verroen, wethouder gemeente Bergen op Zoom
Thomas Zwiers, voorzitter van de Initiatiefgroep Waterpoort
Barbara Oomen, voorzitter van het College van Bestuur van HZ University of Applied Sciences

Lilian van den Aarsen, directeur Staf Deltacommissaris, sprak haar waardering uit voor de Zuidwestelijke Delta vanuit het Deltaprogramma. ‘De zeespiegel stijgt sneller dan we dachten en we moeten ons sneller voorbereiden op extremere omstandigheden. De Zuidwestelijke Delta speelt daar goed op in door nu al voor te sorteren op de herijking van de voorkeursstrategieën die nu gelden. Gezien de stijging richting 2100 moeten we grotere complexere keuzes maken om mee te groeien met de klimaatverandering.’ Uit de zaal kwam de vraag wat dat voor dit moment betekent. Lilian: ‘Neem geen maatregelen die je niet meer kunt terugdraaien en hou zoveel mogelijk rekening met wat er in 2100 gebeurt.’

Loes Meeuwisse, burgemeester van gemeente Noord-Beveland, wees erop hoe belangrijk zij het vindt om de volgende stap naar buiten te maken. ‘Bij bijeenkomsten zoals die van vandaag praten we als professionals over de toekomst van onze regio. Maak de overgang naar de mensen die in het gebied wonen en leven.’ Zij ziet het als de taak van de gemeente en de raadsleden om met de inwoners in gesprek te gaan. En daarmee roept ze alle bestuurders in de Zuidwestelijke Delta op: ‘Meer luisteren, eerlijk durven zijn en echt in het gebied aanwezig zijn waar het over gaat. Laat de burgers meedenken.’

Hans Peter Verroen, wethouder gemeente Bergen op Zoom, sprak over de schaarse ruimte waarmee we te maken hebben en waar veel gebruikers hun eigen wensen hebben. Hij pleitte ervoor na te denken hoe je goede combinaties kan maken, om zo meerdere wensen tegelijk te kunnen vervullen. Als voorbeeld noemde hij het Volkerak-Zoommeer. ‘Dat is zowel een doorvaarmeer voor bedrijvigheid, maar we kunnen er ook recreëren of slim inzetten voor de landbouw.’ Betekent meer gebruikers niet ook dat je alleen maar meer vraagstukken krijgt, kwam de vraag uit de zaal. ‘De uitdaging is juist om te kijken wat wel mogelijk is. Vaak maken we het te moeilijk, maar mijn oproep is: denk in mogelijkheden. Een veldje om te voetballen kun je ook gebruiken om een festival op te houden.’

Thomas Zwiers, voorzitter van de Initiatiefgroep Waterpoort, vertelde in zijn pitch hoe burgers kunnen bijdragen aan de ambitie van de Zuidwestelijke Delta, aan de hand van zijn eigen ervaring bij de Initiatiefgroep Waterpoort. Daarin werken gemeenten, provincie Noord-Brabant en vele andere partijen rond het Volkerak-Zoommeer al 12 jaar samen. ‘Samenwerken met zoveel partijen is een cultuur die je met elkaar moet creëren. En dat is in Waterpoort goed gelukt.’ Hij nodigde de Zuidwestelijke Delta uit om samen te werken aan opgaven die Waterpoort niet alleen kan aanpakken. ‘En daarmee kunnen wij ook weer een bijdrage leveren aan de Zuidwestelijke Delta.’

Barbara Oomen, voorzitter van het College van Bestuur van HZ University of Applied Sciences, hield een pleidooi om niet alleen vanuit de technische kant naar oplossingen te kijken. ‘We denken vaak te veel vanuit het “hoe”, maar om ons doel te bereiken moeten we ook nadenken over het waarom. Voor een opgave als deze zijn kennis, innovatie en daadkracht nodig. En bij kennis van de toekomst denk ik aan een combinatie van theoretische kennis en kennis die in de praktijk getoetst is.’ Een deelnemer in de zaal wees erop dat Zeeland juist een gebrek heeft aan technische vakmensen. Hoe hou je de benodigde kennis in deze regio? Barbara: ‘Dat zal gebeuren met alle aantrekkelijke projecten en opgaven die we de komende jaren gaan uitvoeren, daar heb ik alle vertrouwen in.’

Workshops

In de middag gingen de deelnemers in vijf workshops aan de slag met de handelingsperspectieven uit de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050: Sterke en aantrekkelijke kust, Dynamische dijkzones, Vitaal polder- en krekenlandschap, Rijke platen, slikken en schorren en Gezonde en verbonden zeearmen. Verspreid over workshopruimtes in Gebouw-T en De Maagd werd volop kennis gedeeld, goede gesprekken gevoerd en plannen voor de toekomst gemaakt. Met als rode draad: wat wordt onze volgende stap?

Bekijk hieronder de verslagen van de workshops:

Workshop 1: Sterke en aantrekkelijke kust
Workshop 2: Dynamische dijkzones
Workshop 3: Vitaal polder- en krekenlandschap
Workshop 4: Rijke platen, slikken en schorren
Workshop 5: Gezonde en verbonden zeearmen

Workshop 1: Sterke en aantrekkelijke kust

De workshop “Sterke en aantrekkelijke kust” richtte zich qua gebied specifiek op Vlissingen aan de monding van de Westerschelde. Een gevarieerde groep partijen deed aan de workshop mee. Dit zorgde voor een brede en integrale discussie over de inrichting van dit gebied. Het doel was een gezamenlijk beeld van de opgaven, te betrekken partijen en een concrete vervolgstap te creëren.

Case gemeente Vlissingen en reflectie

Els Jasperse en Jeffrey Beenhouwer van de gemeente Vlissingen trapten af met het onderwerp “waterveiligheid als integrale verstedelijkingsopgave”. Ook het initiatief energie-eiland in de Westerschelde werd kort belicht. De deelnemers gaven aan dat kennis van het systeem cruciaal is. En dat er denk- en beleidsruimte nodig is om tot een gezamenlijke integrale oplossing te komen. Daarnaast wezen zij op het belang van de samenwerking met Vlaanderen.

Opgaven

De workshopgroep onderschreef de opgaven op het gebied van waterveiligheid, scheepvaart, regionale economie, woningbouw, duurzame energie, recreatie en natuur. De deelnemers voegden ook extra opgaven toe: verzilting, koelte in relatie tot klimaatverandering, schaarste van zand voor kustversterking en ruimtedruk in relatie tot Natura 2000.

De opgaven zijn van nationaal en regionaal belang. Hoewel het gebied van de monding van de Westerschelde groot lijkt, zijn er veel overlappende belangen. Buitenwaartse dijkversterking heeft bijvoorbeeld direct invloed op Natura 2000-gebieden. Ook de verbinding met de toekomst is hier van belang: hoe zorgen we ervoor dat we opgaven toekomstbestendig aanpakken? Hierbij moeten we ook verder kijken dan 2050. Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging en de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie (VNSC) doen hier onderzoek naar.

Benodigde partijen

De deelnemers zien een breed palet aan partijen voor zich om samen invulling te geven aan deze opgaven. Het Gebiedsoverleg Zuidwestelijke Delta is hier een goed voorbeeld van. Hierin zijn al allerlei partijen vertegenwoordigd. De betrokkenheid van bewoners en jongeren vinden de deelnemers een belangrijke aanvulling hierop.

De volgende stap

Wat wordt de volgende stap? De deelnemers stelden voor een wenkend, toekomstgericht perspectief te ontwikkelen, beter naar elkaars belangen te luisteren en met concrete, zichtbare projecten aan de slag te gaan. De gemeente Vlissingen werd geadviseerd een samenwerkingsovereenkomst op te stellen met de betrokken partijen en samen aan de slag te gaan.

Philipp Keller, dagelijks bestuurder van waterschap Scheldestromen, reflecteerde tijdens de plenaire terugkoppeling op de workshop: ‘Het is nodig tijd, financiën, wet- en regelgeving beter en actief met elkaar te verbinden. Daarnaast is het nodig dat overheden prioriteren en slagkracht laten zien. En er is misschien een “moonshot” nodig: een ambitieus voorstel dat het perspectief verandert.’

Workshop 2: Dynamische Dijkzones

De workshop startte met de vraag: welk beeld heb jij bij een dynamische dijkzone? De discussie barstte meteen los onder de 16 deelnemers. De volgende vraag: wie schrikt er van een ontwerp met een gat in de dijk? Vrijwel niemand meer. Maar om dit uit te voeren moeten nog heel wat hobbels genomen te worden. Nathalie de Visser van Provincie Zeeland gaf voorbeelden van meekoppelkansen in dijkzones. Zoals de Plompe Toren in Burghsluis en het project Versterk de Scheldekust in gemeente Hulst.

Wisselpolders of dubbele dijken

Teun Terpstra van HZ University of Applied Sciences legde in zijn inleiding van de workshop uit dat wij in Nederland relatief goedkoop zeeweringen aanleggen, omgerekend naar kosten per inwoner. Het onderwerp komt in de media vaak als “wisselpolders” of “dubbele dijken”. Teun lichtte ook de onderzoeksprogramma’s die lopen toe. Hij legde de nadruk op het belang van kennis via onderzoek van instituten. Nathalie gaf aan dat zij ook de kennis van inwoners belangrijk vindt.

Een Gebiedsagenda Dynamische Dijkzones

André Marinisse van waterschap Scheldestromen gaf een inkijkje in het project dijkversterking Hansweert. Dit project is de laatste tijd in het nieuws vanwege forse kostenstijgingen. Waterveiligheid staat altijd voorop, maar we mogen meer kijken naar koppelkansen. Voor dit project zijn meekoppelkansen onderzocht om de natuur en biodiversiteit te verbeteren door losvoorzieningen anders in te richten. Toch zou het nog beter kunnen, als dit ver vooraf meegenomen was in het project. Diana Korteweg Maris van het HZ Kenniscentrum Kusttoerisme merkte op dat zij zich als inwoner van Hansweert afvraagt of deze kosten de moeite waard zijn voor het aantal inwoners. Zij vroeg zich af of Hansweert niet verplaatst kan worden en of daar over nagedacht is.

Verantwoordelijkheid nemen

Hans de Bruin van HZ University of Applied Sciences leerde de deelnemers hoe partijen verantwoordelijkheid kunnen en moeten nemen in dit proces. Er wordt nog te makkelijk in hokjes gedacht en gewerkt. Wederzijds begrip en alle standpunten kennen is een eerste vereiste om samen tot een plan te komen. Het belangrijkste is om in beweging te komen en daadwerkelijk te beginnen met uitvoeren, in plaats van blijven hangen in overleg en standpunten. Als partij verantwoordelijkheid nemen is daarbij cruciaal. Iedereen is medeverantwoordelijk en onderdeel van het proces!

Gebiedscoalities

Philip Drontmann van de KennisCommunity Oosterschelde nam de deelnemers mee naar Schouwen-Duiveland. Samen met inwoners wordt daar nagedacht over hoe een gebiedscoalitie tot stand kan komen. Goed voorbeeld doet goed volgen!

De volgende stap

Samen kwam de groep tot de conclusie dat we best nog wel even tijd hebben tot 2050. ‘We moeten gewoon beginnen in plaats van eindeloos doorpraten. Al doende leren we… we got to move! De volgende stap: een symboolproject – een pilot – waar we mee beginnen, dit jaar nog. Laat alle partijen aanhaken, kijken en leren. Er is nu nog ruimte en tijd om fouten te maken en van deze fouten te leren.’ En als we echt verder willen kijken dan 2050? Dan moeten we onze oude denkpatronen loslaten en onze processen meer adaptief inrichten. Hoe doen we dat? Door het gewoon te doen! Paula Schot, wethouder van gemeente Schouwen-Duiveland, gaf deze boodschappen mee op het plenaire podium aan Hagar Roijackers en Paul de Beer.

Op werkbezoek in Grenspark Groot Saeftinghe

Nathalie stelde voor om een dagdeel in het Grenspark Groot Saeftinghe te organiseren. In het Grenspark wordt het project Versterk de Scheldekust onder de loep genomen en ook met name de samenwerking met de streekholders in het gebied. Een datum in het najaar wordt ingepland.

Workshop 3: Vitaal polder- en krekenlandschap

Zeespiegelstijging en droogte hebben een grote impact op het polder- en krekenlandschap in de Zuidwestelijke Delta. Het werken aan een vitaal polder- en krekenlandschap is een complexe uitdaging, omdat er verschillende belangen samen komen. Om stappen te zetten moeten kennisvragen opgelost worden, zijn nieuwe samenwerkingen nodig en helpen duidelijke beleidskeuzes. In deze workshop gingen 22 deelnemers met die vragen aan de slag.

Nederland 2120

Modellen van Wageningen University & Research tonen hoe Nederland er in 2120 uitziet als water en bodem sturend zijn. Marnix van Driel van Provincie Zeeland lichtte deze modellen toe als inspiratie. Opvallend aan deze kaart is dat Zeeland in 2120 nog steeds een belangrijk voedselproductiegebied is met veel landbouw. De deelnemers vonden de kaart veel lijken op Nederland rond de 15e eeuw. Leren van het verleden helpt en is belangrijk.

Ervaringen vanuit het gebied

Na deze stap in de toekomst deelden Olaf Griffioen van gemeente Schouwen-Duiveland, Casper Lambregts van waterschap Brabantse Delta, Huub Remijn, agrarisch ondernemer en Vince Kaandorp van Deltares hun ervaringen met waterbeheer in de Zuidwestelijke Delta.

Olaf vertelde dat de pilot over waterbeheer en samenwerken op Schouwen-Duiveland complex is, maar ook veel energie oplevert. ‘Je hebt elkaar en de partijen nodig om tot oplossingen te komen.’ De gebiedsgerichte benadering ziet Olaf als dé manier om tot gedragen en integrale oplossingen te komen.

‘Het waterschap werkt in haar beheergebied actief aan de inlaatpunten van water,’ aldus Casper. ‘De drie aanvoerlijnen dimensioneren we op dit moment goed, met het oog op waterbehoefte en aanbod.’ Recent is er een inlaatpunt bijgekomen, in Moerdijk. Daarnaast stelde het waterschap een aparte krekenvisie op met hun ambitie over toekomstig beheer en ontwikkeling.

Huub is een enthousiaste agrarisch ondernemer die op zijn gronden onderzoekt wat hij kan bijdragen aan goed waterbeheer. Ook runt hij twee minicampings. Inspelen op veranderingen en zoeken naar nieuwe wegen kenmerken zijn ondernemerschap. ‘Als de landbouwsector breder op die manier gaat werken, is zij een sterke partner,’ aldus Huub.

De volgende stap

Wat zien de deelnemers als volgende stappen? Houd regenwater vast, beperk het gebruik van zoet water en optimaliseer hergebruik, zoek naar aangepaste teelten en kijk breder naar ecosysteemdiensten. Ook werd er gesproken over maatwerk en het op orde houden van de aanvoer van zoet water en het tegengaan van brakke kwel. Een ander belangrijk aandachtspunt is: betrek de burger door de uitdaging zichtbaar en tastbaar te maken en een gevoel van urgentie te creëren. Zet in op gedragsverandering. Ook zien de deelnemers een belangrijke rol voor overheden om lokale initiatieven de faciliteren.

Ronald Lanters verwoordde tijdens de plenaire terugkoppeling op het hoofdpodium de boodschap die de deelnemers meegaven: ‘Ga het doen, met elkaar, start nu. En maak keuzes.’

Workshop 4: Rijke platen, slikken en schorren

De klimaatverandering heeft gevolgen voor mens, natuur en milieu. Een van de klimaateffecten is dat naast het verdwijnen van zandplaten als gevolg van zandhonger in de Oosterschelde, ook effecten gaan optreden op de natuur van slikken en platen. 17 deelnemers gingen in deze workshop aan de slag met de effecten van klimaatverandering op de gebruiksfuncties en de natuur van de Oosterschelde.

Presentaties en stellingen

De workshop startte met drie presentaties. Cor Schipper van Rijkswaterstaat vertelde over de effecten van klimaatverandering op de natuur in en rond de Oosterschelde. Michael de Bruijn van Rijkswaterstaat ging in op de zandhonger en zeespiegelstijging in de Oosterschelde. Martijn Westdorp van de gemeente Tholen vertelde over het belang van de Oosterschelde voor recreatie en toerisme. Na de presentaties gingen de deelnemers aan de hand van vier stellingen in gesprek over het gezamenlijk toekomstbeeld van de Zuidwestelijke Delta met de Oosterschelde.

Belangen

De groep vond dat er door de huidige situatie en trends (zeespiegelstijging, zandhonger, de toename van recreatie en toerisme en kwetsbare natuur) nog meer disbalans kan ontstaan tussen de huidige gebruiksvormen en functies. Met name omdat de aanpak van deze thema’s sterk sectoraal georganiseerd is. Ze zien daarom meerwaarde in een overkoepelend integraal plan, met een gelijkwaardig speelveld voor alle functies. Zoals waterveiligheid, natuur, recreatie, visserij en scheepvaart. Partijen moeten hierin samen integraal samenwerken en niet meer op basis van (eigen) belangen. Maar dat betekent ook dat er knopen doorgehakt moeten worden over welke belangen leidend zijn. De deelnemers zien kansen voor meerdere innovatieve ideeën, zoals de aanleg van Zeeuwse “wadden” eilanden voor de kust en/of in de Oosterschelde. Dit biedt ook koppelkansen voor natuur en recreatie.

Recreatie

De natuur in de Oosterschelde is kwetsbaar en het is nodig om recreanten hiervan bewust te maken. Daarbij is het volgens de deelnemers belangrijk om ook aandacht te besteden aan educatie en natuurbeleving. Het toegankelijker maken van natuurgebieden voor publiek staat op gespannen voet met het geven van ruimte en rust voor de natuur. De groep pleitte voor het toepassen van zones van gebruiksfuncties in de Oosterschelde.

De volgende stap

De deelnemers zien genoeg mogelijkheden voor volgende stappen. Allereerst noemden ze het realiseren van een experimentele area pilot voor het ontwikkelen van meervoudige functies, het aanscherpen van de zonering en het creëren van ruimtes voor natuurbeleving. Daarbij vinden ze het belangrijk om de cultuurhistorische visserij te behouden en te versterken. Genoeg stappen voor de korte termijn, maar er is ook nog genoeg te bespreken voor de langere termijn. Want wat gaan we op lange termijn (>100 jaar) doen met de Oosterschelde? Cor Schipper koppelde deze ideeën terug op het plenaire podium bij de afsluiting van de werkconferentie.

Workshop 5: Gezonde en verbonden zeearmen

De workshop startte met de presentatie van Gerard Westerweel van de ZMf. Hij vertelde meer over vismigratiemogelijkheden bij Rammegors. Na de ontwikkeling bleek dat het gebied veel (jonge) vis aantrekt. Een aantal partijen dacht samen na over mogelijkheden om een verbinding met het Volkerak-Zoommeer en Rijn-Scheldekanaal te maken. Afhankelijk van nog te maken keuzes, kan deze verbinding meer en minder ambitieus aangelegd worden.

Vispassage

Vervolgens gingen de deelnemers in drie subgroepen in gesprek over de vraag: wanneer zijn wij trots op een vispassage in onze buurt? Er kwamen veel ideeën uit de groepen. Denk daarbij aan heel praktische zaken: betrokkenheid, toegankelijkheid, vissen kunnen zien. Daarnaast creatief: “dromen aan de dijk” en “vismigratietheater”. En verder: mogelijkheden ontwikkelen met lokale ondernemers, bijvoorbeeld voor recreatie en zoute teelten.

Pre-verkenning leefgebieden vis

Vervolgens vertelde Wouter Quist van Rijkswaterstaat over de pre-verkenning leefgebieden vis. Een initiatief van Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) om de kwaliteit van de leefgebieden en verbindingen voor vis in de Zuidwestelijke Delta in beeld te krijgen. De Zuidwestelijke Delta is een belangrijk leefgebied voor verschillende vissoorten. Het gebied heeft een spilfunctie in de verbinding tussen Rijn, Maas en Schelde en de Noordzee. Een heel spectrum aan vissen maakt gebruikt van dit gebied. Zowel vissen die heen en weer trekken van zoet naar zout of andersom, maar ook vissen die hun hele leven doorbrengen in zoet of zout water. Het is bij de start van de pre-verkenning al duidelijk dat er veel mogelijkheden zijn voor verbetering.

Betrokkenen

In dezelfde subgroepen spraken de deelnemers over de vraag wie bij deze pre-verkenning betrokken kunnen of moeten worden. Dit leverde een uitgebreide lijst op van mogelijke stakeholders: beheerders, onderzoeksinstellingen, ministeries, vissers, bewoners en onderwijs. De deelnemers spraken ook over de reden en de mate van betrokkenheid. Samen kregen we een mooi beeld van de toekomstige stakeholders.

Natuurverkenning Rijn-Maasmonding

Anne Zuidhof van de RVO gaf de laatste presentatie. Zij vertelde over de Natuurverkenning Rijn-Maasmonding. De RVO en de gemeente Rotterdam voerden deze natuurverkenning samen uit in opdracht van het ministerie van LNV. Eerst is daar met ecologische bril gekeken hoe een riviermonding voor een systeem als de Maas en de Rijn er idealiter uit zou zien. Vervolgens is dit geprojecteerd op de werkelijkheid van de Rijn-Maasmonding, om zo te analyseren welke natuuraspecten in de huidige situatie in dit gebied ontbreken. Uit de vragen en reacties bleek veel waardering voor deze manier van kijken naar een complexe riviermonding. Het smaakt naar een uitbreiding van de natuurverkenning voor de gehele Zuidwestelijke Delta.

De volgende stap

Tijdens de plenaire terugkoppeling presenteerde Peter van Zundert van DGWB de vier volgende stappen als opbrengst van de workshop:

Stap 1: Luister naar de streekholders
Stap 2: Toon de schoonheid van de originele delta
Stap 3: Ontwikkel een groots plan
Stap 4: Begin klein!

Keynote Living Lab Schouwen-Duiveland

Als afsluiter van de werkconferentie verzorgden Paula Schot, wethouder van de gemeente Schouwen-Duiveland, en Jouke Heringa, senior onderzoeker bij de HZ Universiy of Applied Sciences, een keynote over het Living Lab Schouwen-Duiveland. In dit samenwerkingsverband zoeken de gemeente Schouwen-Duiveland, provincie Zeeland, waterschap Scheldestromen, agrarische organisaties en verschillende kennisinstellingen oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken op het gebied van water, voedsel, onderwijs en bestuur. Aan de hand van vijf foto’s interviewde dagvoorzitter Jan-Jaap Paula en Jouke. Zij vertelden over het onderzoek naar de vraag: hoe gaan we om met het beperkte zoet water dat beschikbaar is en wat kunnen we doen met zout water? Een vraagstuk dat met name de agrariërs in Schouwen-Duiveland aangaat.

We zien onszelf inmiddels als aanjager van de aanpak van zoetwaterbeschikbaarheid. Daar zijn we trots op en vertellen anderen graag over onze aanpak en wat je samen kan bereiken.

Jouke legt uit waarom het Living Lab goed werkt: ‘Er ligt een maatschappelijke uitdaging op tafel, alle partijen hebben de intentie uitgesproken daar wat aan te willen doen en gemeente stelde de faciliteiten beschikbaar om aan de slag te gaan met de opgave.’ Paula geeft aan waarom de aanpak hiervan voor de gemeente zo belangrijk is. ‘De gevolgen van dit vraagstuk hebben een economisch effect, niet alleen op de agrariër die er direct mee te maken heeft, maar ook op het eiland. We werken hiermee aan de toekomst van ons eiland. De individuele agrariër kan dit soort onderzoeken niet laten doen. Daar heb je een netwerk voor nodig. In het Living Lab leren we elkaar goed kennen. De lijntjes zijn kort en we kunnen samen experimenteren. En dat doen we ook volop. We zien onszelf inmiddels als aanjager van de aanpak van zoetwaterbeschikbaarheid. Daar zijn we trots op en vertellen anderen graag over onze aanpak en wat je samen kan bereiken.’

Terugkoppeling workshops en afsluiting

Bij de plenaire afsluiting gaven bestuurders en workshopbegeleiders een korte terugkoppeling van de opbrengst van de vijf workshops, waarop Hagar Roijackers en Paul de Beer reflecteerden.

Philipp Keller, dagelijks bestuurder van waterschap Scheldestromen, ging in op workshop 1: Sterke en aantrekkelijke kust: ‘Het is nodig tijd, financiën, wet- en regelgeving beter en actief met elkaar te verbinden. Daarnaast is het nodig dat overheden prioriteren en slagkracht laten zien. En er is misschien een “moonshot” nodig: een ambitieus voorstel dat het perspectief verandert.’ Hagar Roijackers vatte dat samen als: ‘Dat betekent dat we de handen uit de mouwen moeten steken. We kunnen nu al aan de slag met plannen op maat voor ons gebied, en daarmee al voorsorteren op andere plannen en ontwikkelingen. Maar dat betekent wel dat je de omgeving daarin heel goed moet meenemen.’

Paula Schot, wethouder gemeente Schouwen-Duiveland, kwam uit workshop 2: Dynamische dijkzones terug met de oproep: ‘Laten we gaan voor een symboolproject dat dynamische dijkzones letterlijk zichtbaar maakt. Zo brengen we dit concept dicht bij de inwoner.’ Paul de Beer reageerde instemmend. ‘Daar ben ik het helemaal mee eens. Laten we “gewoon doen” zoals jullie aangeven en dan ook aan iedereen laten zien waar we mee bezig zijn.’

Laten we gaan voor een symboolproject dat dynamische dijkzones letterlijk zichtbaar maakt. Zo brengen we dit concept dicht bij de inwoner.

Ronald Lanters verwoordde als terugkoppeling van workshop 3: Vitaal polder- en krekenlandschap kort de boodschap: ‘Ga het doen, met elkaar, start nu. En maak keuzes.’ Hagar: ‘Ik was aanwezig als deelnemer, en vond het een goede dynamische workshop. “Maak keuzes” betekent ook kiezen waar je afscheid van neemt. Dat wordt heel spannend.’

Cor Schipper koppelde de ideeën uit workshop 4: Rijke platen, slikken en schorren terug. De deelnemers zouden een experimentele area pilot in de Oosterschelde willen realiseren voor het ontwikkelen van meervoudige functies, het aanscherpen van de zonering en het creëren van ruimtes voor natuurbeleving. Daarbij vinden ze het belangrijk om de cultuurhistorische visserij te behouden en te versterken.

Peter van Zundert omschreef de vier stappen als opbrengst van workshop 5: Gezonde en verbonden zeearmen, als volgt: Stap 1: Luister naar de streekholders, stap 2: Toon de schoonheid van de originele delta, stap 3: Ontwikkel een groots plan, stap 4: Begin klein! Hagar: ‘Er is veel schoonheid in de delta. De komende jaren staan er veel nieuwe dingen te gebeuren, maar het verleden kan mogelijk oplossingen bieden waar we nu naar op zoek zijn.’

Heb je een goed idee? Wil je iets starten in een specifiek gebied? Geef dat dan aan ons door. Samen nemen we de volgende stap!’

Paul de Beer reflecteerde op alle opbrengsten: ‘Ik zie een hele duidelijke rode draad. Iedereen geeft aan: ga aan de slag, ga “doen”, ga experimenteren. Ik vind dat een hele mooie opbrengst van vandaag. En roep iedereen daarmee ook op: heb je een goed idee? Wil je iets starten in een specifiek gebied? Geef dat dan aan ons door. Samen nemen we de volgende stap!’

Hagar Roijackers sloot de werkconferentie af: ‘Ik ben ervan overtuigd dat iedereen na een dag als vandaag met nieuwe inzichten of nieuwe gedachten de deur uitloopt. Er komt een kolossale opgave op ons af, maar kolossaal maakt innovatief. We hebben vandaag kunnen zien dat er al heel veel oplossingen liggen. Hier begint de toekomst, dus zoek elkaar op en blijf elkaar scherp houden!’