Sediment thema bijeenkomst 17 september 2020
De Kenniscommunity Zuidwestelijke Delta organiseert jaarlijks een Kennisdag om recente onderzoeksresultaten en inzichten met elkaar te delen en te bespreken. De bijeenkomst was dit jaar tevens eindconferentie voor het project Smartsediment van het Interreg-programma Vlaanderen-Nederland. Sediment vormde dan ook het thema van het programma. Dit jaar beleefden we de Kennisdag, vanwege corona, online op 17 september.
Rivierdelta’s zijn zeer rijke ecosystemen, maar staan wereldwijd onder druk. Ook onze Zuidwestelijke Delta. Biodiversiteitsverlies, klimaatverandering, zeespiegelstijging, het zijn slechts enkele actuele thema’s. Goed beheer van onze Deltawateren is alleen mogelijk met kennis over het functioneren van die wateren. Sediment is een belangrijk element in de ecosystemen van een delta en was daarom dit jaar het centrale thema van de Kennisdag Zuidwestelijke Delta.
Sediment als cruciale schakel
Sediment of afzetting is door wind, water en/of ijs getransporteerd materiaal. In de Deltawateren en de Voordelta hebben we het vooral over zand en slib. Sediment is een cruciale schakel in het ecologisch functioneren van de Deltawateren. Zandplaten zijn bijvoorbeeld belangrijk voor zeehonden om te rusten en vogels om te foerageren. Ondiep water is belangrijk voor jonge vis die er beschutting vindt. Stranden en duinen zijn belangrijk om ons te beschermen tegen overstromingen, voor planten en dieren en voor recreatie.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar verplaatsing van sediment en hoe je op die manier de ecologische kwaliteit kan verbeteren, en naar de relatie tussen zeespiegelstijging en de sedimenthuishouding in de Zuidwestelijke Delta. Tijdens de Kennisdag deelden en bespraken we de meest recente resultaten en inzichten. We deden dat in drie blokken. In ieder blok gaven experts presentaties, lieten we beeldmateriaal zien en gingen de sprekers digitaal in gesprek met de deelnemers.
Blok 1: Smartsediment: innovatief sedimentbeheer in de Scheldedelta
In dit blok startte Tjeerd Bouma van NIOZ met een introductie over sediment en het project Smartsediment. Uitvoering van en kennisdeling over innovatief sedimentbeheer staat hierbij voorop. Specifiek in de Oosterschelde worden suppleties als oplossing naar voren geschoven om de negatieve effecten van erosie van de intergetijdengebieden te verminderen. Hier is echter nog weinig kennis over beschikbaar. Na kleinere (pilot)projecten met veel lessons learned voerde Rijkswaterstaat eind 2019 de Roggenplaatsuppletie uit, een full scale maatregel als onderdeel van Smartsediment. Eric van Zanten van Rijkswaterstaat vertelde meer over de uitvoering van het project, de monitoring en de proef met levende kokkels.
Baggerspecie uit de vaargeul van de Westerschelde en Beneden-Zeeschelde dient teruggestort te worden op andere plekken in het estuarium. Hoe kan dit bijdragen aan ecologisch herstel? Frederik Roose van Mobiliteit en Openbare Werken Vlaanderen besprak de effecten van onder andere plaatrandstortingen en gaf inzicht in de evaluatie van de ecologische effecten van de maatregel. Baggerspecie is ook toegepast bij Fort Filips in de Beneden-Zeeschelde, om laagdynamisch ondiep water en intergetijdengebied te creëren. Daarnaast wordt in de Boven-Zeeschelde sediment toegepast als onderdeel van het vaargeulonderhoud en waar mogelijk om de natuurwaarden te versterken. Michael Dossche De Beukelaar van De Vlaamse Waterweg lichtte dit project toe, als onderdeel van een meer duurzaam beheerplan.
Sediment is niet alleen belangrijk voor biodiversiteit, maar ook voor andere ecosysteemdiensten (natuurvoordelen). Tjeerd Bouma NIOZ presenteerde de Ecosysteemdienstentool, die daarin meer inzicht geeft. En hij keek vooruit naar de rol van slim sedimentbeheer bij de aanpak van toekomstige uitdagingen zoals klimaatverandering.
Blok 2: Morfologie, ecosysteemkennis en kansen voor natuur in de Voordelta en kustzone
De kenmerkende deltadynamiek vind je bij uitstek terug in het gebied van de Voordelta en de koppen van de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Sedimentstromen, buitendelta’s, aanzanding en erosie van de kust en verstuiving vormen met water- en luchtkwaliteit de basis voor diversiteit en kwaliteit van het ecosysteem onder- en bovenwater. In het gebied van de Voordelta en de eilandkoppen van de Zuidwestelijke Delta is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar erosie en sedimentatie en de gevolgen van kustonderhoud en grote projecten op bodemleven, vissen en vogels en de duinnatuur. De inzichten die hieruit volgen bieden de komende jaren mogelijkheden om toe te passen. Niet alleen in het gebied zelf, maar ook elders in de deltawateren of langs de kust.
In dit blok lieten Ad van der Spek en Albert Oost (Deltares) de dynamiek van de morfologie van de Voordelta zien, startend vanuit historisch perspectief naar recente ontwikkelingen en de relatie met het kustonderhoud. Mennobart van Eerden van Rijkswaterstaat ging in op de integrale onder- en bovenwatermonitoring van bodemleven, vissen en vogels. Hij geeft meer inzicht in wat dit ons leert over het functioneren van het ecosysteem en de kennisleemtes en onzekerheden die er ook nog zijn. Vanuit het perspectief van de natuurbeheerder schetsten Sander Terlouw van Staatsbosbeheer en Wouter van Steenis van Natuurmonumenten de mogelijke kansen en wensen voor natuurontwikkeling van de Voordelta en eilandkoppen, in relatie tot sedimentbeheer.
Blok 3: Duurzaam (her)gebruik van sediment
Sediment is het essentiële verbindende element voor rivieren, estuaria en delta’s. Het vormt het fundament van de grote diversiteit aan habitats en ecosystemen. In veel kustgebieden hebben infrastructuurwerken de sedimentstromen ernstig verstoord. Hierdoor moeten jaarlijks grote hoeveelheden zand en slib gebaggerd worden om de vaarwegen op diepte te houden. De laatste jaren is er steeds meer aandacht om dit gebaggerde sediment zo lang mogelijk in het rivier-kustsysteem te houden of te (her)gebruiken voor ecologische en morfologische doelen. In de toekomst zal sediment en de beschikbaarheid ervan belangrijk zijn om de gevolgen van klimaatverandering en zeespiegelstijging te beperken.
In dit onderdeel namen Peter van Veelen van Buro Waterfront, Martin Baptist van Wageningen Marine Research en Thijs van Kessel van Deltares de deelnemers mee in verschillende toepassingen van nieuwe baggertechnieken in combinatie met nature-based solutions. Hiermee creëert sediment toegevoegde waarde voor (getijden)natuur en biodiversiteit, rivierbeheer, waterveiligheid, het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en het behalen van duurzaamheidsdoelen zoals voor blauwe koolstof.
