De basis voor de zoetwateraanpak in de Zuidwestelijke Delta is vastgelegd in de Integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta en de aanvulling daarop voor zoet water. In de Voorkeursstrategie staat als ambitie om de bestaande zoetwatersituatie te behouden en waar mogelijk te optimaliseren, ook bij een veranderend klimaat.
Kees Jan de Vet, dijkgraaf bij waterschap Brabantse Delta
‘We zien het klimaat veranderen en maken ons zorgen om de zoetwaterbeschikbaarheid. We werken met alle partijen in de Zuidwestelijke Delta aan een aanpak voor de korte en langere termijn.’
Tweedeling in de regio in aanvoermogelijkheden
De Zuidwestelijke Delta kent een duidelijke tweedeling in het gebied als het gaat om zoet water. Dat vertaalt zich in uiteenlopende maatregelen om de zoetwaterbeschikbaarheid op orde te houden. Zo heeft het grootste deel van Zeeland geen aanvoermogelijkheden uit het hoofdwatersysteem. Deze gebieden zijn geheel afhankelijk van de neerslag die in het gebied valt en de mogelijkheden om dit water tijdelijk op te kunnen slaan, bijvoorbeeld in de bodem. In dit deel van het gebied wordt ingezet op innovatieve maatregelen om de buffercapaciteit van met name de bodem te vergroten naast maatregelen om de vraag naar zoet water te verkleinen.
De Zeeuwse eilanden Tholen en St. Philipsland, de Reigersbergsche polder op Zuid-Beveland, de noordwestrand van West-Brabant en het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee hebben wel aanvoermogelijkheden uit het hoofdwatersysteem. De aanvoermogelijkheid via Biesbosch – Hollands Diep – Haringvliet speelt daarin een cruciale rol. Via deze aanvoerroute wordt ook het Volkerak-Zoommeer gevoed van waaruit de genoemde Zeeuwse gebieden, het oosten van Goeree-Overflakkee en enkele Brabantse polders in het noordwesten water kunnen inlaten.
Overeenstemming over eerste set zoetwatermaatregelen
Eind 2020 heeft de regio al ingestemd met vijf clusters van maatregelen. Het BPZ gaf hier eind vorig jaar ook al een principeakkoord op. Dit pakket bestaat uit meerdere kleinere projecten per cluster. Voor West-Brabant gaat het bijvoorbeeld om maatregelen uit de Krekenvisie West-Brabant. Dit totale pakket heeft een geraamde omvang van 80 miljoen euro en de Rijksbijdrage hieraan kan oplopen tot ruim 18 miljoen euro. In de regionale bijdrage wordt ook uitgegaan van een aanzienlijke bijdrage van private partijen.
Een van die clusters is de Proeftuin Zoet Water Zeeland. Deze Proeftuin is in de huidige planperiode van het Deltaprogramma opgezet in de Zeeuwse gebieden zonder aanvoermogelijkheden. Verschillende projecten onderzochten al een flink aantal mogelijkheden voor een betere balans tussen vraag en aanbod van water. In de volgende planperiode schalen we deze beproefde maatregelen op. Zo geven we concreet invulling aan de ambitie.
Anita Pijpelink, gedeputeerde provincie Zeeland
‘Als Provincie willen we innovaties stimuleren. In de Proeftuin Zoet Water proberen we samen met onze partners nieuwe ideeën uit in de praktijk. Zo zorgen we voor een gereedschapskist met maatregelen om zo efficiënt mogelijk om te gaan met het beschikbare zoete water. Ook in het Zeeuws Deltaplan Zoet Water bundelen we kennis en initiatieven over de zoetwaterproblematiek. Die kennis delen we graag met onze partners. Via dit Deltaplan willen we samen met betrokken partijen ervoor zorgen dat vraag en aanbod van zoet water op elkaar zijn afgestemd.’
De sets van maatregelen waar al overeenstemming over is zijn:
Cluster |
Doel |
| Proeftuin Zoet Water Zeeland | Kern vormen maatregelen om beproefde methodieken op te schalen naar een groter gebied. |
| Slimmer regionaal waterbeheer | Maatregelen die een betere sturing en verdeling van zoet water mogelijk maken, inclusief maatregelen voor een vitale bodem. |
| Vergroten zelfvoorzienendheid | Maatregelen zoals het hergebruik van effluent. |
| Robuust regionaal watersysteem | Inrichtings- en beheermaatregelen om meer oppervlaktewater te kunnen vasthouden |
| Monitoring en modellering | Met name bedoeld voor het vergroten van kennis en inzicht in de zoet-zoute situatie in het gebied. |
Aanvullende maatregelen voor voldoende zoet water in de Zuidwestelijke Delta
Hiernaast zijn in het Gebiedsoverleg op 24 september 2020 en in een bestuurlijk werkoverleg op 22 februari 2021 afspraken gemaakt over aanvullende maatregelen voor voldoende zoet water in de Zuidwestelijke Delta. Ook deze projecten vormen onderdeel van het maatregelenpakket van het Deltaprogramma en dragen bij aan een klimaatrobuuste Zuidwestelijke Delta. Ze komen in de plaats van de eerdere afspraken over maatregelen voor een alternatieve zoetwatervoorziening bij een zout Volkerak-Zoommeer.
Het gaat om de volgende projecten:
Maatregel |
Betrokken partijen |
|
| 1 | Ondergrondse wateropslag Wolphaartsdijk | Waterschap Scheldestromen, Provincie Zeeland |
| 2 | Optimalisatie zoetwatersituatie PAN-polders West-Brabant | Waterschap Brabantse Delta, Provincie Noord-Brabant |
| 3 | Verkennen mogelijkheden bassins bij landbouwwaterleiding | Waterschap Scheldestromen, Provincie Zeeland, Evides Waterbedrijf |
| 4 | Verkenning benutten brak grondwater voor drinkwatervoorziening | Evides Waterbedrijf |
| 5 | Gebruik van overtollig water aan de voet van de Brabantse Wal | Waterschappen Scheldestromen en Brabantse Delta, Provincies Noord-Brabant en Zeeland, Evides Waterbedrijf |
De eerste vier maatregelen staan in mei 2021 op de agenda van het BPZ. De aanpak van de vijfde, het gebruik van overtollig water aan de voet van Brabantse Wal, wordt de komende maanden verder uitgewerkt. De uitkomsten worden dan in november voorgelegd aan het BPZ. De totale kosten voor de eerste vier maatregelen zijn geraamd op 6,2 miljoen euro. Hierbij wordt ingezet op een Rijksbijdrage van 2,55 miljoen euro.
Samenwerking in de regio
Bij drie van de vijf projecten is Evides Waterbedrijf een van de samenwerkende partners. Evides Waterbedrijf neemt deel in de samenwerking rond klimaatadaptatie en brengt kennis in over bijvoorbeeld het vasthouden van zoet water en hergebruik. Daarnaast oriënteert Evides zich op watervoorziening in de toekomst.
Annette Ottolini, algemeen directeur Evides Waterbedrijf
‘Evides vindt het belangrijk om integraal samen te werken aan klimaatadaptatie in de Zuidwestelijke Delta. Zo gaat Evides zich oriënteren op alternatieve en aanvullende bronnen voor zoet water. We gaan graag samen op weg als constructieve waterpartner.’
Wil je meer weten over de aanvullende zoetwatermaatregelen voor de Zuidwestelijke Delta? We lichten ze hieronder verder toe.
Ondergrondse wateropslag Wolphaartsdijk
Ten westen van Wolphaartsdijk lijken de omstandigheden gunstig voor een grootschalige ondergrondse wateropslag. Hier bevindt zich onder een oppervlakkige kleilaag van 15 m een zogenaamd watervoerend pakket van grof zand, met daaromheen bodems die minder water doorlaten. Het gebied van 400 ha biedt de mogelijkheid voor zogenaamde Aquifer Storage and Recovery (ASR). Hierbij wordt onder de grond een zoetwaterbel opgebouwd. Dat gebeurt door in de winter zoet oppervlaktewater actief door de ondoorlatende kleilaag in het grofzandig pakket te infiltreren. Dit water kan tijdens droogte onttrokken worden. Waarschijnlijk zijn enkele jaren nodig voor de opbouw van deze zoetwaterbel.
Optimalisatie zoetwatersituatie PAN-polders West-Brabant
De PAN-polders (de polders Prins-Hendrik, Auvergnepolder en Nieuw-Vossemeer) zijn voor hun zoetwatervoorziening afhankelijk van het Volkerak-Zoommeer. De zoetwatervoorziening vanuit het Volkerak-Zoommeer is niet optimaal, omdat die vrijwel elk jaar in de loop van juli gestopt wordt door te hoge concentraties blauwalgen voor de inlaten. De maatregel bestaat uit het fysiek koppelen van het watersysteem van de PAN-polders aan de Vliet. Dit project was onderdeel van de alternatieve zoetwatervoorziening zoals deze was bedacht voor West-Brabant en Zeeland bij een zout Volkerak-Zoommeer, en past als maatregel ook bij een zoetblijvend Volkerak-Zoommeer.
Verkenning mogelijkheden bassins bij landbouwwaterleiding
Midden-Zeeland heeft een landbouwwaterleiding waarmee een deel van de Zeeuwse fruitteelt van zoet water wordt voorzien (via nachtvorstberegening, voorziening en koeling). Een groot deel van het jaar nemen de fruittelers geen water af, maar onder extreme omstandigheden schiet de capaciteit van de leiding tekort. Omdat vergroting van de leidingcapaciteit onevenredig duur is, overwegen telers de aanleg van bassins die ze kunnen vullen in het laagseizoen om te benutten in het hoogseizoen. Landschappelijke inpassing is een aandachtspunt. De mogelijkheden worden dan ook bekeken om bassins meer op te laten gaan in het landschap en ze ecologische meerwaarde te geven. Deze ontwikkelingen kunnen wellicht gestimuleerd worden met subsidies.
Verkenning benutten brak grondwater voor drinkwatervoorziening
Evides bereidt zich voor op een toekomst met klimaatverandering en verkent daarom de mogelijkheden voor aanvullende bronnen. Omdat brak grondwater in de regio ruim voorhanden is, verkent Evides of het benutten van dit water een aanvullende bron voor drinkwaterwinning in de toekomst zou kunnen zijn. Evides oriënteert zich daarbij breed op de mogelijkheden van slim gebruik van de ondergrond in een regio op de overgang van zoet naar zout.
Gebruik van overtollig water aan de voet van de Brabantse Wal
Aan de voet van de Brabantse Wal komt een grote hoeveelheid zoet (kwel- en hemel) water vrij dat nu ongebruikt de Westerschelde instroomt. De gemiddelde jaarafvoer ligt rond de 30 miljoen kuub per jaar. De regio heeft na drie droge jaren met grote zoetwatertekorten de ambitie om dit overtollige water van de Brabantse Wal in het gebied nuttig te gaan inzetten. Mogelijke doelen voor het water zijn onder andere drinkwatervoorziening, landbouw en natuur. Waterschappen Brabantse Delta en Scheldestromen, provincies Zeeland en Noord-Brabant en Evides zijn inmiddels aan de slag met een integrale verkenning, met als doel in 2021 een plan van aanpak op te leveren.
Zoetwater- maatregelen voor Deltaprogramma 2022-2017
Via het Deltaprogramma werken in totaal zeven zoetwaterregio’s aan een pakket maatregelen om Nederland weerbaarder te maken tegen zoetwatertekorten voor de volgende planperiode van het Deltaprogramma (2022-2027). Samen met de andere regio’s maken we als Zuidwestelijke Delta nationale afspraken om te zorgen voor voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. Het Rijk draagt vanuit het Deltafonds bij aan de realisatie van de regionale maatregelen. De verdeling van Deltafondsgeld over de regio’s vindt plaats via het landelijke Bestuurlijk Platform Zoetwater (BPZ).
