Wat zijn de KNMI klimaatscenario’s?
De klimaatscenario’s worden gebruikt om de gevolgen van klimaatverandering in kaart te brengen, zodat Nederland ook in de toekomst (na 2050) veilig en bewoonbaar blijft. Het KNMI hanteert vier (uitgangspunten voor) scenario’s met twee variabelen die nog onzeker zijn: de mate van CO2-uitstoot en van neerslagverandering. De vier scenario’s geven de “hoekpunten” weer waarbinnen ons klimaat in de toekomst waarschijnlijk gaat veranderen. De nieuwe scenario’s bevestigen dat de klimaatverandering doorzet: nattere winters, drogere zomers, meer hitte en meer hevige buien.
Wat betekent klimaatverandering voor de zeespiegelstijging?
Als het lukt de wereldwijde CO2-uitstoot te beperken volgens het Parijs-akkoord stijgt de zeespiegel in 2100 naar verwachting gemiddeld meer dan 40 cm ten opzichte van het begin van deze eeuw. Bij een hoge CO2-uitstoot stijgt de zeespiegel meer dan 80 cm in 2100 en is er zelfs een zeer kleine kans op 250 cm. Met name deze uiterste berekening van een extreem scenario is fors hoger dan in de vorige KNMI-scenario’s. Dit heeft vooral te maken met het versneld smelten van de ijskappen. Ook in het lage scenario stijgt de zeespiegel overigens door en zou ook meer dan 80 cm rond het jaar 2175 bereikt kunnen worden.
Samen werken en investeren
De ambitie van de Zuidwestelijke Delta is om in 2050 de eerste klimaatbestendige regio ter wereld te zijn, binnen alle uitdagingen waar de klimaatverandering ons voor zet en die door de nieuwe klimaatscenario’s extra worden benadrukt. Om dit voor elkaar te krijgen, zullen we met iedereen in onze Delta de schouders eronder moeten zetten. Van overheden, maatschappelijke organisaties en onderwijs tot bedrijfsleven en inwoners. Maar hoe krijg je iedereen mee en bewust van de opgaven? Hoe werk je hierin samen, en welke nieuwe vormen van samenwerken en participeren zijn succesvol? En hoe neem je besluiten over ruimtelijke investeringen in de komende eeuw binnen alle onzekerheden over die toekomst? Welke opties hou je open, maar welke keuzes kun je wel al maken? Waarbij we niet alleen naar de klimaatscenario’s kijken, maar ook naar de invloed van sociaaleconomische ontwikkelingen op het gebruik van land, water en ruimte. Die nieuwe toekomstscenario’s, de zogenaamde Deltascenario’s, verschijnen binnenkort ook.
De Zuidwestelijke Delta pakt dit op via de hink-stap-sprong-aanpak richting een nieuwe Integrale Voorkeursstrategie in 2026 en de daarop volgende zes-jaarlijkse herijkingen tot 2050. Hieronder vertellen we hoe we hier invulling aan geven binnen de thema’s waterveiligheid, zoet water en waterkwaliteit en ecologie. Al deze plannen, onderzoeken en maatregelen helpen ons toe te werken naar een klimaatrobuuste Zuidwestelijke Delta.
Kansen voor combineren waterveiligheid met andere opgaven
Voorop staat dat de waterveiligheid in de Zuidwestelijke Delta niet acuut wordt bedreigd. Maar, door zeespiegelstijging nemen de opgave en daarmee de kosten voor dijk- en kustversterking toe. En bij het hoge klimaatscenario stijgen ze extra fors. Daarom onderzoeken en vergelijken we verschillende mogelijkheden om de waterveiligheid te waarborgen, waaronder zowel de huidige manier van dijkverzwaringen als vernieuwende methoden zoals waterkerende landschappen. Hierbij neem je ook de zones voor en achter de waterkeringen mee, en kijk je naar de kansen om waterveiligheid te combineren met andere opgaven, zoals landbouw, natuur en milieu, recreatie en het versterken van de kwaliteit van het landschap. Ook werken we het concept van meerlaagse veiligheid concreet en zoveel mogelijk in samenhang uit voor de Zuidwestelijke Delta. Dit waterveiligheidsbeleid bestaat uit drie ‘lagen’ om ons te beschermen tegen overstromingen: 1: de primaire waterkeringen, 2: ruimtelijke ordening en 3: crisisbeheersing.
Effecten zeespiegelstijging
Op dit moment vindt onderzoek plaats tot welke zeespiegelstijging de Oosterscheldekering in bedrijf kan blijven en wat de gevolgen zijn voor de Oosterschelde. De Oosterscheldekering sluit normaal ongeveer 1 keer per jaar. Bij 1 meter zeespiegelstijging en het huidige sluitregime zou de kering 80 tot 100 keer per jaar sluiten. Naast waterveiligheid heeft zeespiegelstijging ook gevolgen voor recreatie, toerisme en natuur. De breedte van de stranden langs de kust van de Zuidwestelijke Delta neemt af door zeespiegelstijging. Zonder extra kustsuppleties kunnen stranden op termijn verdwijnen. En dat heeft veel impact op de recreatie en de economie. We moeten nadenken of en hoe we de stranden voldoende breed kunnen houden en tegen welke kosten. Het effect van zeespiegelstijging op de schorren en slikken (afname en mogelijk verdwijnen) zal van invloed zijn op de waterveiligheid (minder golfremming) en op de natuur. Ook verandert het landschap en de beleving hiervan.
Zoetwaterbeschikbaarheid onder druk
In de Zuidwestelijke Delta merken we al volop de effecten van klimaatverandering op de zoetwaterbeschikbaarheid. De afgelopen zomers waren erg droog en warm. Bij alle klimaatscenario’s komt de zoetwaterbeschikbaarheid verder onder druk te staan door langere periodes zonder neerslag en hogere temperaturen. Hogere temperaturen zorgen voor extra verdamping. Omdat de zeespiegel stijgt neemt de kans op verzilting van oppervlaktewater en bodem toe. Dit geldt voor zowel de gebieden met als zonder aanvoermogelijkheden. Deltares analyseert op dit moment nog de mogelijke gevolgen van klimaatverandering (in Europa) voor de afvoeren van Rijn en Maas. De verwachting is dat lagere afvoeren vaker gaan optreden. Onder die omstandigheden is minder rivierwater beschikbaar voor de Zuidwestelijke Delta. Dit alles heeft flinke gevolgen voor de landbouw, (zoete) natuur en de drinkwaterwinning in ons gebied, maar ook de steden en bedrijven ervaren last van hitte en langere periodes van droogte.
Opslaan van neerslag
Een groot deel van de Zeeuwse eilanden kent door het zoute omgevingswater geen aanvoer van zoet water. Daarom willen we het winterse neerslagoverschot zoveel mogelijk opslaan, met name in de bodem. Binnen de Proeftuin Zoet Water wordt hier al volop mee geëxperimenteerd en zijn al verschillende methoden beproefd en bewezen. De volgende stap is de opschaling naar grotere gebieden of eenheden. Om dit voor elkaar te krijgen is een nog intensievere samenwerking tussen overheden en tussen de gebruikers en de waterbeheerders van belang.
Waterbuffering en slimmer waterbeheer
In de gebieden die wel aanvoermogelijkheden hebben zijn maatregelen nodig in het regionale watersysteem, door de grotere kans op inlaatbeperkingen bij afnemende rivierafvoeren of te hoge chloridegehalten. Bijvoorbeeld door in te zetten op waterbuffering en slimmer waterbeheer. Slimmer waterbeheer betekent bijvoorbeeld een betere voorspelling en het automatiseren en op elkaar afstemmen van kunstwerken als inlaten en stuwen. Deze maatregelen zijn al onderdeel van het zoetwatermaatregelpakket van de Zuidwestelijke Delta, maar zullen in de komende decennia meer (fysieke) ruimte vragen en op grotere schaal uitgevoerd moeten worden.
Zoetwatervoorziening in het Volkerak-Zoommeer
Aanvoer van zoet water via de rivieren lijkt tot 2050 genoeg robuust om het Volkerak-Zoommeer voldoende zoet te houden. Onderzoek naar de klimaatrobuustheid van het Volkerak-Zoommeer en het Kennisprogramma Zeespiegelstijging laten zien dat tot 1 meter zeespiegelstijging een continue aanvoer van circa 40 m3/s nodig is (of 60 m3/s tot 1,25 m zeespiegelstijging). Of ook in de toekomst in deze watervraag kan (blijven) worden voorzien, is onderdeel van een landelijke afweging over de waterverdeling, o.a. binnen het programma Klimaatbestendige Zoetwatervoorziening Hoofdwatersysteem (KZH). In het gebiedsproces Volkerak-Zoommeer wordt verkend of en hoe de zoetwaterfunctie van het meer kan worden versterkt.
Opgaves voor natuur en de ecologische waterkwaliteit
Op dit moment ervaren we al problemen met de ecologische waterkwaliteit en natuur in de Zuidwestelijke Delta, onder andere door de aanleg van de Deltawerken, chemische en nutriëntenbelasting en menselijk gebruik, zoals scheepvaart, visserij en recreatie. Klimaat is een sturende factor en de nieuwe klimaatscenario’s maken duidelijk dat de impact van klimaatverandering op natuur en ecologische waterkwaliteit toeneemt. Opwarming en langere periodes van droogte veroorzaken bijvoorbeeld hittestress en lagere rivierwaterafvoeren, met daardoor een grotere kans op slechtere waterkwaliteit en sterfte. Natuur wordt grilliger en plagen zullen waarschijnlijk vaker voorkomen. Natuur heeft ruimte en tijd nodig om zich aan te passen. Het is daarom van groot belang de ecologische waterkwaliteit en de natuur in de Deltawateren te verbeteren en robuust te maken. Dat is ook belangrijk, omdat de Delta een internationaal knooppunt is voor migrerende diersoorten.
Acties voor alle Deltawateren
Tot 2050 lopen voor alle Deltawateren acties om de waterkwaliteit en ecologie te verbeteren. We noemen twee voorbeelden. In de Oosterschelde worden door zandhonger en zeespiegelstijging de zandplaten kleiner en de getijgeulen ondieper. De zandsuppleties zijn gericht op het behouden van de intergetijdengebieden en de foerageerfunctie voor vogels in de Oosterschelde. In het gebiedsproces Veerse Meer worden de mogelijkheden om de waterkwaliteit te verbeteren onderzocht. Wat het moeilijk maakt is de sturende factor van het klimaat, naast de vele andere factoren die invloed hebben op ecologie en waterkwaliteit. Zijn de grote hoeveelheden kwallen in het Veerse Meer van de afgelopen jaren bijvoorbeeld het effect van de Deltawerken, het gevolg van ontbrekende natuurlijke vijanden, of van de stijging van de watertemperatuur? Duidelijker lijkt het verband van de hete zomers met de kokkelsterfte in de Oosterschelde.
Meerjarige onderzoeksprojecten
Vanwege de complexiteit van het vraagstuk zijn diverse meerjarige onderzoeksprojecten opgestart. LNV heeft opdracht gegeven aan de WUR voor het onderzoek “Klimaatrobuuste Ecologie Grote Wateren”. Dit programma werkt samen met het project KAKATOE (Klimaat Adaptatie Koers Actietabel voor TOEkomstig ecologisch veerkrachtige grote wateren) van Rijkswaterstaat en het project Biodiversiteit in de Delta van Deltares. De projecten onderzoeken gezamenlijk de effecten van klimaatdrukfactoren op het ecologisch functioneren van de grote wateren en handelingsperspectieven op het verzachten van de klimaateffecten.
