Terugblik: Platformbijeenkomst Toekomst van onze Zuidwestelijke Delta

Bij de toelichting op hun plan ‘Een ontdekkingsreis naar Nieuw Zeeland’ start het ontwerpteam met de ontstaansgeschiedenis van Zeeland. Zeeland is ontstaan door natuurlijke processen. Opslibbing van sediment vanuit de rivieren en de zee vervulde daarbij een grote rol. In de afgelopen 100 jaar zijn vanuit veiligheid deze natuurlijke processen vrijwel verdwenen. In plaats daarvan is de mens gaan ingrijpen in het systeem met harde maatregelen, waarbij ‘cultuur’ centraal stond in het waterveiligheidsdenken. Het team doet de aanname dat deze culturele benadering op de lange termijn niet volhoudbaar (betaalbaar en houdbaar) is. Zij stellen een alternatieve benadering voor: een combinatie van natuur en cultuur: natuurcultuur als denkrichting voor een Nieuw Zeeland.

De deelnemers lijken open te staan voor een benadering waarin waterveiligheid wordt gecombineerd met het versterken van de biodiversiteit, maar ze hebben ook veel vragen. Het gaat hierbij met name over de herkomst van het sediment. Hoe krijgen we dit weer terug in het systeem? En welke stappen zijn noodzakelijk om de sedimentaanvoer weer op gang te krijgen? Ook wordt gereageerd op de aanname over de houdbaarheid van de huidige ‘culturele’ benadering. Vanuit welke tijdshorizon kijk je dan? En met welke stijging van de zeespiegel hou je rekening? En stel 3 meter zeespiegelstijging wordt het uitgangspunt, is er dan wel tijdig genoeg sediment beschikbaar om op te slibben? Het proces van aanslibbing vraagt immers veel tijd (>30 jaar). En wat zijn de gevolgen voor sectoren zoals de landbouw en de logistiek van het terugbrengen van de dynamiek en het herstel van natuurlijke processen? Verder is volgens de aanwezigen in het plan veel aandacht voor het herstel van de natuurlijke processen als onderdeel van de natuurcultuur. Maar beweeg je dan niet te snel naar een oplossingsrichting waarin de natuur de bovenhand krijgt? De deelnemers geven als tip om voor een evenwichtig plan nog extra aandacht te geven aan het onderdeel ‘cultuur’ van de denkrichting natuurcultuur.

Het ontwerpteam schetst  de transitie van ‘Ik worstel en ik kom boven’ naar ‘Ik omarm en ik groei’. Omarm de natuurlijke processen en benut de karakteristieke werking van het landschap, zegt het team. Verzilting en zeespiegelstijging vragen om een gebiedsgerichte aanpak. Bij zeespiegelstijging lopen de poelgronden eerst vol, de kreekruggen blijven langer droog. Hun plan gaat uit van twee sporen. Het snelle spoor, bijvoorbeeld in de vorm van land ophogen, het opbouwen van de zoetwaterlens en zoete teelt. En een langzaam spoor, met bijvoorbeeld landaanwas, ruimte voor natuurlijke processen en zoute teelt. Daarbij is het idee dat er dijken rondom steden(banden) komen, waardoor tussen de steden ruimte is voor zowel het snelle als het langzame spoor. Het team noemt dit stepping stones. Dit betekent dat je niet alles tegelijk kan doen, maar wel tegelijk ruimte creëert om richting de toekomst economisch mee te groeien.

De deelnemers reageren volop op de ideeën uit het plan ‘Zeeland, Zoutland, Groeiland’. De ruimtelijke vertaling en de twee sporen geven veel stof om verder te denken. Het team schetst allerlei (ruimtelijke) veranderingen in het gebied, maar houdt tegelijk de (kunstmatige) contouren en economische dragers van Zeeland aan. Als je gaat spelen met de natuur, ga je dan ook spelen met de grenzen? De deelnemers vragen aandacht voor bewustwording en pleiten voor een krachtige communicatiestrategie. Zij vinden het heel belangrijk dat mensen de urgentie van de opgaven uit het gebied begrijpen. Maar niet alleen dat, maak ook duidelijk welke strategische uitgangspunten worden gebruikt (verdedigen, terugtrekken). En schets een tijdspad, zodat bewoners weten waar ze aan toe zijn en hun eigen keuzes kunnen maken.

De Zuidwestelijke Delta ligt tussen het krachtenveld van zee en rivieren. Hier vraagt een vitaal leven om een balans tussen economie, zoet water, voedsel, community en biodiversiteit, geborgd door veiligheid, stelt het ontwerpteam. Hiermee sluiten zij aan op de Cittaslow Movement, die voor sterke en veerkrachtige gemeenschappen bodem en cultuur centraal stelt. Uitgaande van veiligheid herontwerpt team Zeelandia de afstroming van rivieren om bij een hoge zeespiegelstijging het periodiek teveel aan water bij heftige regenval te kunnen verwerken. Zo ontstaat een superdelta, meanderend naar de Noordzee, met een dynamische zoetzoutwaterbalans en 20x zo groot als de Biesbosch. Superdijken beschermen de Randstad en het zuidelijker deel van de Zuidwestelijke Delta.

De deelnemers realiseren zich dat niet alleen de zeespiegelstijging, maar ook het water vanuit het Oosten een bedreiging is voor de regio. We moeten vanuit veiligheid nu de discussie voeren en keuzes maken hoe we met het water en het land om willen gaan. We kunnen die discussie niet meer uitstellen, zeggen ze. De ideeën van het ontwerpteam vragen wel om bedenktijd. En er zijn zorgen of we de tijd die we zo hard nodig hebben om mogelijke oplossingen uit te testen wel hebben. Ook zien de aanwezigen alle veranderingen in het Zeeuwse landschap. Het Zeelandgevoel staat daarmee onder druk vinden ze, hoewel we aan de andere kant economisch moeten blijven investeren. Zeelandia roept als reactie op onszelf te blijven. En soms moet je afstand nemen om je bewust te worden wat echt waardevol is en wat deze regio uniek maakt, en dan daar ook naar te acteren.