In de Zuidwestelijke Delta worden regelmatig herinrichtingsprojecten uitgevoerd in de omgeving van dijken. In een aantal gevallen is er sprake van landinwaartse verplaatsing en/of het doorlaatbaar maken van de zeewering, waardoor binnendijkse gebieden weer onder invloed komen van het getij. Hiermee komt nieuwe getijdennatuur tot ontwikkeling, en dit levert ook een bijdrage aan waterveiligheid en recreatie. Toch blijkt er onder inwoners vaak weerstand te zijn tegen dergelijke ingrepen in het landschap. Het gevolg hiervan is dat herinrichtingsprojecten vertraging oplopen of volledig worden afgebroken. Om in de komende jaren integrale opgaven op het gebied van waterveiligheid, natuur, recreatie en economie in Zeeland op een goede manier te kunnen blijven uitvoeren, is het belangrijk om te begrijpen hoe de Zeeuwse gemeenschap herinrichtingsprojecten en de hiermee gepaard gaande veranderingen van het landschap ervaart.
Hoofdonderzoeker Teun Terpstra vertelt: ‘In Zeeland is het onder water zetten van polders vaak een gevoelige kwestie, omdat het indruist tegen de historische strijd tegen het water die Zeeuwen al eeuwenlang voeren, en ten koste gaat van kostbare landbouwgrond en het traditionele Zeeuwse landschap. Dit soort bezwaren komen ook duidelijk naar voren in ons onderzoek. Maar de resultaten van het onderzoek laten ook zien dat er kansen liggen om de sociaal-maatschappelijke uitkomsten van kustlandschappelijke herinrichtingsprojecten te verbeteren.’
De resultaten van het onderzoek laten zien dat er kansen liggen om de sociaal-maatschappelijke uitkomsten van kustlandschappelijke herinrichtingsprojecten te verbeteren.
Aandacht voor vragen en bezorgdheid rond herinrichting
In het onderzoek van HZ is in beeld gebracht hoe inwoners denken over de herinrichting van drie gebieden in de Zuidwestelijke Delta: Perkpolder en de Hedwigepolder (langs de Westerschelde) en het Rammegors (aan de Oosterschelde). HZ-studenten namen in de omgeving van deze drie gebieden vragenlijsten af onder inwoners. Daarnaast is verspreid over alle Zeeuwse gemeenten een vragenlijst uitgezet om te verkennen hoe er Zeeland-breed wordt gedacht over de herinrichting van de Hedwigepolder.
De resultaten van het onderzoek laten zien dat er over het algemeen weinig draagvlak is voor de uitvoering van herinrichtingsprojecten. Hier liggen meerdere factoren aan ten grondslag. Zo geven de respondenten bijvoorbeeld aan dat zij weinig vertrouwen hebben in de besluitvorming door overheden over de herinrichting van gebieden langs de kust. Inwoners van Zeeland vinden dat ze onvoldoende informatie krijgen en zetten vraagtekens bij de kennis en kundigheid van betrokken instanties om goede beslissingen te nemen en belangen af te wegen. Wat verder opvalt is dat er zorgen zijn over de mogelijk negatieve gevolgen van herinrichting, zoals een toename van verzilting van landbouwgronden. Ook zijn er zorgen over de PFAS-verontreiniging door de 3M-fabriek bij Antwerpen en de gevolgen daarvan voor de Westerschelde en de Hedwigepolder na de verwijdering van de dijk.
Onderzoeker Vincent Bax wijst op het belang van goede voorlichting en communicatie rondom herinrichtingsprojecten: ‘Het is heel belangrijk om serieus om te gaan met de bezorgdheid van inwoners. Door in gesprek te gaan en informatie te delen over de consequenties van herinrichting, kunnen de zorgen die mensen hebben mogelijk worden weggenomen. Dit kan bovendien bijdragen aan het vertrouwen in overheden en het draagvlak voor de uitvoering van herinrichtingsprojecten vergroten.’
Door in gesprek te gaan en informatie te delen over de consequenties van herinrichting, kunnen de zorgen van mensen mogelijk worden weggenomen.
Maatschappelijke meerwaarde van herinrichtingsprojecten
Herinrichtingsprojecten langs de kust zijn erop gericht om maatschappelijke meerwaarde te creëren, met name door natuurontwikkeling op een slimme manier te laten bijdragen aan waterveiligheid. De schorren en slikken die ontstaan als gevolg van de gebiedstransformatie hebben namelijk een hoge biodiversiteitswaarde en verminderen de golfwerking op de dijk. Maar uit het onderzoek van HZ blijkt dat inwoners hier meestal maar weinig waarde aan hechten. Waterveiligheid wordt als een vanzelfsprekendheid ervaren, maar het belang van natuurontwikkeling wordt maar in beperkte mate onderkend.
Om het maatschappelijk draagvlak te vergroten zal er daarom in de ontwerp- en uitvoeringsfase van herinrichtingsprojecten meer aandacht moeten komen voor aspecten die mensen wel belangrijk vinden. Zo blijkt uit het onderzoek bijvoorbeeld dat het verbeteren van de mogelijkheden voor recreatie en toerisme een positieve uitwerking kan hebben op het draagvlak voor herinrichting. Denk hierbij aan het ontwikkelen van een camping, een strandje of een jachthaven, zoals dat bijvoorbeeld bij de herinrichting van Perkpolder het geval was.
Teun Terpstra: ‘Inwoners associëren de herinrichting van de kustzone vooral met het “verlies” van de agrarische polder en alles wat hiermee samenhangt, zoals de productie van voedsel, agrobiodiversiteit, culturele tradities en historische landschapselementen. Om mensen mee te krijgen, is het van belang deze verliezen te compenseren met maatregelen die bijdragen aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van het gebied.’
Om mensen mee te krijgen, is het van belang verliezen te compenseren met maatregelen die bijdragen aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van het gebied.
De onderzoekers willen bijdragen aan het versterken van de maatschappelijke bewustwording over het belang van kustlandschappelijke herinrichting. Door de opwarming van de aarde stijgt de zeespiegel steeds sneller. Aan het einde van deze eeuw kan die stijging meer dan een meter zijn. Omdat de consequenties van zeespiegelstijging voor de Zuidwestelijke Delta groot kunnen zijn, moeten we nu al beginnen met onderzoek naar hoe we in de toekomst de kustgebieden veilig, welvarend en leefbaar kunnen houden, volgens de onderzoekers. Herinrichting van de kustzone biedt hiervoor een handelingsperspectief.
Het volledige rapport over het onderzoek van de HZ is beschikbaar via de HBO kennisbank.
In een reactie op het onderzoek van de HZ geeft André Marinisse van waterschap Scheldestromen en lid van het Programmateam Zuidwestelijke Delta aan: ‘Bij dijkversterkingsprojecten worden altijd de LNC-waarden onderzocht: Landschap, Natuur en Cultuurhistorie. Ook duurzaamheid en innovatie zijn belangrijke aspecten. Dit onderzoek laat zien hoe belangrijk het is om de omgeving goed te betrekken bij kustlandschappelijke herinrichtingsprojecten. Een voorbeeld van zo’n project is de dijkversterking bij Hansweert. Een ingrijpend project voor de omgeving, en daarom zijn we vanuit het waterschap al vanaf de planvorming het gebied in gegaan om met de omgeving in gesprek te gaan over ideeën, vragen en wensen. Verder is het van belang om bij de projecten altijd te kijken naar meekoppelkansen, zoals energieproductie en –opslag, natuurontwikkeling, aquateelt en recreatie en toerisme. Door deze kansen zoveel mogelijk te benutten hopen we bij te dragen aan het draagvlak van grote kustontwikkelingen, en dat sluit aan op aanbevelingen van het onderzoek van de HZ.’